Έξι Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και διανοητές κλήθηκαν στο Συμπόσιο του Πλάτωνα να εκφράσουν την άποψη τους για το θεό Ερωτα και τον έρωτα σαν κατάσταση και συναίσθημα στην εποχή τους.
Παραθέτουμε το κείμενο όπως δημοσιεύτηκε σε παλιότερη έκδοση σχετικά με τον Έρωτα στην αρχαία Ελλάδα.
Ο θεός του έρωτα κατά τους Αρχαίους Φιλοσόφους
Ο θεός Ερωτας είναι ο πρώτος θεός που φανερώθηκε στην ιστορική πορεία του ανθρώπινου γένους, είπε ο Φαίδρος, επικαλούμενος τον Ησίοδο: «μετά το Χάος, δύο τούτω γενέσθαι, Γήν τε και Έρωτα». Οχι μόνον ο πρεσβύτερος, αλλά κι ο πιο μεγάλος και θαυμαστός:
Γιατί μέγας και θαυμαστός; Επειδή την ομορφιά και την ποιότητα της ζωής τίποτε άλλο δεν μπορεί να εξασφαλίσει, ούτε η συγγένεια, ούτε τα δημόσια αξιώματα, ούτε ο πλούτος, όπως ο έρωτας. Και τούτο, γιατί αυτός, και μόνον αυτός, μας κάνει να ντρεπόμαστε για τ’ άσχημα και μας παρακινεί, φιλοτιμώντας μας, για τα ωραία:
«Δεν είναι ένας και μοναδικός ο έρωτας», του αντιπαρατήρησε ο Παυσανίας. «Είναι δυο: ο πάνδημος και ο ουράνιος. Γι’ αυτό πρέπει να διευκρινίζουμε κάθε φορά, σε ποιόν από τους δυο αναφερόμαστε.»
Άξιος εγκωμιασμού είναι ο ουράνιος, εκείνος δηλαδή ο έρωτας που παρακινεί τους ανθρώπους να ερωτεύονται με όμορφο και καλλιεργημένο τρόπο. Ο έρωτας της πάνδημης Αφροδίτης αρπάζει οτιδήποτε κι αν τύχει στο δρόμο του. Είναι ο έρωτας των φαύλων, που ποθούν μόνο τα σώματα, δίχως να νοιάζονται για την ψυχή τους και για την ομορφιά της συμπεριφοράς:
Ο έρωτας είναι η έλξη των αντιθέτων που εναρμονίζονται όπως η μελωδική μουσική σύνθεση, είπε ο Ερυξίμαχος.
Ακολούθησε ο Αριστοφάνης και αναφέρθηκε σ’ ένα χαριτωμένο παραμύθι. Είπε δηλαδή πως ο θεός κάποτε αποφάσισε να τιμωρήσει τους ανθρώπους για την αλαζονεία τους.
Στα μακρινά εκείνα χρόνια η ανθρώπινη μορφή ήταν διπλή, σε σύγκριση με αυτήν που ξέρουμε. Τιμωρώντας τους ανθρώπους εκείνης της εποχής, ο θεός τους χώρισε εγκάρσια σε δυο, έτσι όπως είναι πια γνωστή η μορφή μας. Κι από τότε καθένας ψάχνει να βρεί το χαμένο ταίρι του.
Επομένως ο έρωτας είναι η ακατανίκητη ροπή για την ανασύνθεση στην αρχική ενότητα και ολοκλήρωση του ήδη διχασμένου ανθρώπου. Ερωτευόμαστε γιατί ποθούμε να ξαναβρούμε τη χαμένη μας ενότητα, γιατί νοσταλγούμε, δηλαδή, την παλιά μας ολοκληρωμένη φύση.
Με ποιητική έξαρση ο Αγαθών αντέκρουσε το Φαίδρο, που είχε αποκαλέσει τον Έρωτα πρεσβύτερο από όλους τους θεούς. Αυτός μόνο με τα νιάτα συναναστρέφεται κι είναι ο ίδιος πάντα νέος:
Κι όποιος τον συναπαντήσει, έ, τότε πια καταλαμβάνεται από ποιητικό οίστρο ακόμη κι αν προηγουμένως δεν είχε καμιά μουσική καλλιέργεια. Μα το πιο σημαντικό στον έρωτα είναι πως μας απελευθερώνει από τη μοναξιά και την αλλοτριότητα που μας τυραννούσε προηγουμένως και γεμίζει την ψυχή μας με την πιο ευτυχισμένη επικοινωνία.
Σωκράτης: Ο έρωτας είναι ανάβαση από τον κόσμο των θνητών
Τελευταίος μίλησε ο Σωκράτης, επικαλούμενος όσα του είχε εκμυστηρευτεί μια ετέρα, η Διοτίμα: ο έρωτας είναι η ανάβαση του ανθρώπου από τον κόσμο των θνητών στον ενδιάμεσο κόσμο που τον χωρίζει από εκείνον των αθάνατων θεών.
Δαίμονας είναι ο έρωτας. Γιατί οι δαίμονες μετέχουν στη θνητή φύση των ανθρώπων, αλλά με στοιχεία από τη θεϊκή αθανασία. Και μόνον οι δαίμονες μπορούν να ανεβάσουν τους ανθρώπους σ’ εκείνα τα σκαλοπάτια, από τα οποία είναι πια εφικτή κάποια επικοινωνία ανάμεσα τους και στους θεούς:
Ο έρωτας, που σ’ όλα του είναι μέγιστος και πολυμήχανος, μπορεί να προσδιοριστεί με δυο λέξεις, ως η επιθυμία που τρέφουν οι άνθρωποι για κάθε τί το καλό, ώστε να ’ναι ευτυχισμένοι:
Κάθε άνθρωπος έχει μέσα του το σπέρμα του καλού σε αδράνεια. Ο έρωτας είναι που το ενεργοποιεί, προκαλεί τη γονιμοποίηση, την κυοφορία και τη γέννηση του καλού. Ο έρωτας λοιπόν είναι μια από τις πιο θαυμαστές κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ξεκίνησε, στα απροσδιόριστα βάθη της ιστορίας του ανθρώπινου γένους, σαν απλό και ανεπίγνωτο ορμέμφυτο – το ένστικτο για την αναπαραγωγή και τη διατήρηση του είδους.
Ση συνέχεια ανέβηκε στο πρώτο σκαλοπάτι – της αισθησιακής ηδονής. Μετά προχώρησε ένα βήμα πιο πάνω, στο σκαλοπάτι της αισθητικής έλξης και τελείωσης.
Απ’ εκεί ο έρωτας κορυφώθηκε στην όντως πολλαπλή ολοκλήρωση και στην τελείωση της ανθρώπινης προσωπικότητας: συναισθηματική συγκίνηση, αυθόρμητη έφεση για προσφορά, δίχως υπολογισμούς, φλόγα για δημιουργία, ασυγκράτητη ορμή να αναπτύξει ο ερωτευμένος όλες τις διανοητικές του ικανότητες, να δείξει τον καλύτερο εαυτό του. Όχι μόνο να φαίνεται, μα να γίνει και να είναι πραγματικά καλύτερος,
Έτσι υψιπετής , καθώς ανοίγει τα φτερά του, ο έρωτας είναι ευαίσθητος στις μικρότητες και εύθραυστος. Σαν το κυκλάμινο τ’ Απρίλη. Φυτρώνει, δίχως να το περιμένεις. Εκεί που δεν το προσδοκάς, θάλλει κι ευωδιάζει στ’ αγιάζι , δίχως πολλές απαιτήσεις. Κι όμως, τόσο εύκολα μαραίνεται. Χάνεται, γίνεται ρουτίνα κουραστική. Όμοια απροσδόκητα, όπως είχε έρθει.
Ο έρωτας στην Αρχαία Ελλάδα απασχόλησε φιλοσόφους, ποιητές και καλλιτέχνες ωστόσο η θεμελίωση της ουσίας του έρωτα παρέμεινε ένα δυσεπίλυτο αίνιγμα για όλους, ακόμα και σήμερα.
