Κοινοβουλευτικό πραξικόπημα κυβέρνησης και αντιπολίτευσης εναντίον του λαού
Του Βασίλη Ξυδιά
Από την επομένη του δημοψηφίσματος, τόσο η κυβέρνηση που το προκάλεσε, όσο και αντιπολίτευση που το πολέμησε, έχουν συμπράξει σε μια συνωμοσία ακύρωσής του. Είναι ίσως η κορύφωση πολλών ανάλογων καταστάσεων που έχουμε ζήσει τα τελευταία πέντε χρόνια σαν μετάλλαξη της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και μετατροπής της σε ένα μεταμοντέρνο απείκασμά της. Όλα έχουν γίνει θέμα εικόνας και διϋποκειμενικής συμφωνίας, χωρίς να ενδιαφέρει η αντιστοίχηση με την πραγματικότητα. Είναι θέμα «αφηγήματος», όπως είναι της μόδας να λέγεται.
Το νέο λοιπόν οργουελικό αφήγημα που ζούμε την τελευταία βδομάδα είναι αυτό μιας υποτιθέμενης «εθνικής ενότητας» με σκοπό την «πάση θυσία συμφωνία», σε πλήρη αντίθεση με την εκπεφρασμένη λαϊκή θέληση. Κι ο λαός που, παρά τους εκβιασμούς, την προπαγάνδα, τον φόβο και την αγωνία, έκανε την υπέρβασή τους καταθέτοντας στο δημοψήφισμα αυτό το φοβερό ΟΧΙ, παρακολουθεί τώρα με κατάπληξη τη μετατροπή της ετυμηγορίας του στο ακριβώς αντίθετό της.
Εδώ όμως, πέρα από την προδοσία, τον αμοραλισμό και τον παραλογισμό του πράγματος, τίθεται ένα ζήτημα νομιμότητας – έστω και με τους όρους της υφιστάμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Διότι δεν είναι δυνατόν αυτή η αγνόηση, ή μάλλον η παραβίαση και αντιστροφή της λαϊκής ετυμηγορίας να είναι νόμιμη. Το πλαίσιο συμφωνίας που εγκρίθηκε προχθές από την ελληνική βουλή παραβιάζει ξεκάθαρα το ΟΧΙ του δημοψηφίσματος. Πρόκειται για κατάφορη παραβίαση του συντάγματος.
Είναι σαφές ότι το «σχέδιο Τσακαλώτου» είναι ίδιο ή και πολύ χειρότερο απ’ αυτό που απορρίφθηκε από το δημοψήφισμα. Και πέρα από τις δευτερογενείς ερμηνείες ή τις παρερμηνείες της λαϊκής εντολής, το δημοψήφισμα έγινε επί ενός συγκεκριμένου ερωτήματος: αν ο λαός αποδέχεται ή όχι το συγκεκριμένο σχέδιο συμφωνίας (αυτό που κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25/06/2015). Ο λαός απάντησε σ’ αυτό το ερώτημα με ένα ηχηρό ΟΧΙ και εννοείται ότι η απόρριψη αυτή ισχύει και για κάθε άλλο σχέδιο με ίδιο ή χειρότερο περιεχόμενο απ’ αυτό του απορριφθέντος. Δεν πα’ να λέει ο Τσίπρας ότι ερμηνεύει την απόφαση αυτή σαν εντολή για διαπραγμάτευση; Ακόμα και έτσι να το πάρει κανείς, η διαπραγμάτευση αυτή οφείλει να καταλήξει σε κάτι λιγότερο επαχθές απ’ αυτό που απερρίφθη. Αλλιώς προς τί όλη η φασαρία;
Η δεσμευτικότητα του δημοψηφίσματος – τί προβλέπει η νομοθεσία
Ελέχθη ότι το δημοψήφισμα δεν είναι δεσμευτικό. Είναι λάθος. Υπήρχε όντως στο παρελθόν, μεταξύ των συνταγματολόγων μια συζήτηση για τον δεσμευτικό ή μη χαρακτήρα των δημοψηφισμάτων (βλ. π.χ. εδώ), αλλά ο νόμος 4023/2011 («Διεύρυνση της άμεσης και συμμετοχικής δημοκρατίας με τη διενέργεια δημοψηφίσματος»), που ψηφίστηκε επί Γ. Παπανδρέου και εξειδικεύει τον τρόπο διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, δίνει στο ζήτημα αυτό οριστική απάντηση.
Ας το δούμε λίγο πιο αναλυτικά. Σύμφωνα με το ελληνικό Σύνταγμα (άρθρο 44, παράγραφος 2) προβλέπονται δύο είδη δημοψηφίσματος: (α) για «κρίσιμο εθνικό θέμα», και (β) «για ψηφισμένο νομοσχέδιο που ρυθμίζει σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, εκτός από τα δημοσιονομικά». Σύμφωνα τώρα με τον ν. 4023/2011 (άρθρο 16, παράγραφοι 3 και 4) στην περίπτωση του κρίσιμου εθνικού θέματος το αποτέλεσμα είναι δεσμευτικό «όταν στην ψηφοφορία λάβει μέρος τουλάχιστον το σαράντα τοις εκατό (40%) όσων έχουν εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους», ενώ στη δεύτερη περίπτωση, του σοβαρού κοινωνικού ζητήματος, απαιτείται το πενήντα τοις εκατό (50%).
Το συγκεκριμένο δημοψήφισμα προκηρύχθηκε για κρίσιμο εθνικό θέμα. Επομένως, με δεδομένη την άνω του 62% συμμετοχή, το ΌΧΙ είναι απολύτως δεσμευτικό.
Θα μπορούσε ίσως να εγερθεί μια ένσταση περί του ποια είναι ακριβώς η σημασία αυτής της δεσμευτικότητας και ποια είναι τα έννομα αποτελέσματά της. Για παράδειγμα, όταν ψηφιζόταν ο ν. 4023/2011 η επιστημονική υπηρεσία της βουλής είχε γνωματεύσει ως ακολούθως: «υπό την εκδοχή ότι το δημοψήφισμα του άρθρου 44 παρ. 2 εδ. α΄ είναι συμβουλευτικό και δεν παράγει κανόνες δικαίου, η χρήση του όρου “δεσμευτικό” είναι, ενδεχομένως, νοµικώς άστοχη». Παρά ταύτα, στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάρχει καμία ασάφεια. Ακόμα κι αν το ΟΧΙ του δημοψηφίσματος δεν παράγει αυτομάτως και με τρόπο θετικό κάποιους κανόνες δικαίου (δεν απορρέει δηλαδή μετά απ’ αυτό η υποχρέωση να ψηφιστεί κάποιος νόμος, προεδρικό διάταγμα κλπ), δημιουργεί εντούτοις ένα σαφές αποτρεπτικό κριτήριο που εμποδίζει την παραγωγή κανόνων δικαίου αντίθετων προς αυτό. Αποτρέπει με λίγα λόγια την κύρωση από τη βουλή οποιασδήποτε συμφωνίας ή εφαρμοστικού νόμου που αντιβαίνει στο ΟΧΙ, που έχει δηλαδή παρόμοιο ή χειρότερο περιεχόμενο από το σχέδιο συμφωνίας που ο λαός απέρριψε.
Το παραδέχθηκε στην προχθεσινή συνεδρίαση της βουλής και ο Ευ. Βενιζέλος όταν πήρε τον λόγο για να επιχειρηματολογήσει ενάντια στην αίτηση αντισυνταγματικότητας που είχε υποβάλει η Χ.Α. Είπε τότε σε παραληρηματικό και χαιρέκακο ύφος τα εξής ασύλληπτα: Πως αν το δημοψήφισμα ήταν συνταγματικώς νόμιμο, τότε όντως η ένσταση της Χ.Α. θα ήταν βάσιμη. Επειδή όμως το δημοψήφισμα «δεν είναι κατά κυριολεξία δημοψήφισμα», αλλά «μια στιγμή αμηχανίας του κ. Τσίπρα», γι’ αυτό είναι σαν να μην έχει συμβεί, και ως εκ τούτου δεν τίθεται θέμα αντισυνταγματικότητας της νέας “εθνικής” προσπάθειας. Αν όμως εμείς, σαν λογικοί άνθρωποι, θεωρήσουμε νόμιμο και συνταγματικό το δημοψήφισμα, τότε το επιχείρημα του Ευ. Βενιζέλου λειτουργεί ex contrario ως επιχείρημα υπέρ της αντισυνταγματικότητας των νέων μεθοδεύσεων. (Βλ. αναλυτικά την αγόρευση του Ευ. Βενιζέλου εδώ).
Από την αποκάλυψη στη δράση
Η αλήθεια είναι πως τα τελευταία χρόνια κάνουμε διαρκώς λόγο για «αντισυνταγματικά εγχειρήματα» και για «κοινοβουλευτικά πραξικοπήματα». Όσο όμως μένουμε στα λόγια, αυτά όλα καταντούν κενά ρητορικά σχήματα, χωρίς πολιτικές συνέπειες, με κίνδυνο να χάσουν εντελώς τη σημασία τους.
Το ερώτημα επομένως είναι: Θα αποδεχθούμε ως δεδομένη την κοινοβουλευτική εκτροπή ή θα χρησιμοποιήσουμε κάθε νομικό και πολιτικό μέσον για να υπερασπιστούμε το ΟΧΙ που είπε ο λαός στις 5 Ιουλίου;
Σημείωση: Ζήτημα σχετικά με την διαδικασία που ακολουθήθηκε στη Βουλή θέτουν και οι 4 βουλευτές που αποφάσισαν να απέχουν από αυτήν, δηλώνοντας μεταξύ άλλων: «Η επιλογή μας να μην συμμετέχουμε στην αποψινή ψηφοφορία εκφράζει την αντίθεσή μας στη διαδικασία που ακολουθήθηκε» (βλέπε εδώ ολόκληρη τη δήλωση)
