Ένα μυθιστόρημα – λεξικό, διαρκής στοχασμός στο ονειρικό ή φαντασιωσικό και στην πραγματικότητα, στη ζωή και στο θάνατο.
Ο Μίλοραντ Πάβιτς με «το Λεξικό των Χαζάρων» του πλήττει την παραδοσιακή αφήγηση με την πλοκή και τους πειστικούς ήρωές της, μετατρέποντας την ιστορική αναβίωση της φυλής των Χαζάρων σε γοητευτικό αφήγημα με πολλαπλές όψεις, βασισμένο στην αυστηρή δομή ενός λεξικού.
Οι τρεις μεγάλοι θρησκευτικοί κόσμοι, ο χριστιανικός, ο μουσουλμανικός και ο εβραϊκός διεκδικούν, ο καθένας με το βιβλίο του τον προσηλυτισμό των Χαζάρων. Η περίφημη «Χαζαρική πολεμική» μεταξύ των εκπροσώπων των τριών θρησκειών έχει κατάληξη να ασπαστούν οι Χάζαροι το θρησκευτικό σύστημα του καθενός (!) και να προκύψουν τα τρία βιβλία: Το Κόκκινο Βιβλίο των χριστιανών, το Πράσινο Βιβλίο των μουσουλμάνων και το Κίτρινο Βιβλίο των εβραίων.
Από το 1691 που εκδόθηκε από τον Νταουμπμάνους, το «Λεξικό» πέρασε πολλές περιπέτειες που έχουν να κάνουν με μια θρησκευτική αίρεση των Χαζάρων. Τους «κυνηγούς ονείρων», που στόχος τους ήταν η ανασύνθεση του σώματος του προαιώνιου Αδάμ εισχωρώντας στα όνειρα των άλλων. Αλλά και το Λεξικό του Νταουμπμάνους μεταφέρει τόσα από τη «πραγματικότητα» των Χαζάρων, "όσα από τη λύπη ενός σκύλου, που μεταφέρουν τα παιδιά μιμούμενα το γάβγισμα, φτάνουν σ' έναν άλλο σκύλο", όπως δηλώνει ο συγγραφέας, αξιολογώντας το διακύβευμά του.
Στα ονόματα του τριπλού «Λεξικού» - αρκετά ονόματα εμφανίζονται και στα τρία βιβλία με διαφορετικές εκδοχές – εισβάλλουν η αλληγορία και το συμβολικό στοιχείο, ο μαγικός ρεαλισμός, η θρησκευτική μυθολογία της ανατολής, η ανατροπή της συνηθισμένης προσέγγισης που προξενεί τον πνευματικό αναστοχασμό (σούφι – ανατολικός μυστικισμός), το ποιητικό στοιχείο κ..α, που τελικά συνθέτουν έναν πολύχρωμο θησαυρό και προσδίδουν στο κείμενο ένα είδος μνημειακότητας.
Από το 1691 που εκδόθηκε από τον Νταουμπμάνους, το «Λεξικό» πέρασε πολλές περιπέτειες που έχουν να κάνουν με μια θρησκευτική αίρεση των Χαζάρων. Τους «κυνηγούς ονείρων», που στόχος τους ήταν η ανασύνθεση του σώματος του προαιώνιου Αδάμ εισχωρώντας στα όνειρα των άλλων. Αλλά και το Λεξικό του Νταουμπμάνους μεταφέρει τόσα από τη «πραγματικότητα» των Χαζάρων, "όσα από τη λύπη ενός σκύλου, που μεταφέρουν τα παιδιά μιμούμενα το γάβγισμα, φτάνουν σ' έναν άλλο σκύλο", όπως δηλώνει ο συγγραφέας, αξιολογώντας το διακύβευμά του.
Στα ονόματα του τριπλού «Λεξικού» - αρκετά ονόματα εμφανίζονται και στα τρία βιβλία με διαφορετικές εκδοχές – εισβάλλουν η αλληγορία και το συμβολικό στοιχείο, ο μαγικός ρεαλισμός, η θρησκευτική μυθολογία της ανατολής, η ανατροπή της συνηθισμένης προσέγγισης που προξενεί τον πνευματικό αναστοχασμό (σούφι – ανατολικός μυστικισμός), το ποιητικό στοιχείο κ..α, που τελικά συνθέτουν έναν πολύχρωμο θησαυρό και προσδίδουν στο κείμενο ένα είδος μνημειακότητας.
Μόνο ο αναγνώστης που δεν διάβασε αυτό το βιβλίο είναι νεκρός γι’ αυτό το βιβλίο, σύμφωνα με τη δήλωση του συγγραφέα στην αρχή του βιβλίου του.
