Το Ηνωμένο Βασίλειο, με μια κίνηση που εξόργισε τις Ηνωμένες Πολιτείες, ανακοίνωσε πως επιδιώκει να ενταχθεί, ως ιδρυτικό μέλος, στην Aσιατική Επενδυτική Τράπεζα Υποδομών (Asian Infrastructure Investment Bank). Η AIIB δημιουργήθηκε από την Κίνα τον Οκτώβριο του 2014 με σκοπό τη χρηματοδότηση έργων υποδομής στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Ασίας. Αρχικά, συμμετείχαν ως μέλη 21 χώρες συμπεριλαμβανομένης της Κίνας. Ο αριθμός των κρατών-μελών, μέχρι τη στιγμή που διαβάζετε αυτές τις γραμμές, έχει αυξηθεί σε 26. Πιέσεις, όσον αφορά την ένταξη τους, έχουν ασκηθεί, τόσο αποτρεπτικά από τις Η.Π.Α όσο και προτρεπτικά από την Κίνα, προς την (Νότιο) Κορέα και την Αυστραλία (ήδη η Νέα Ζηλανδία δήλωσε πως θα είναι μέλος – βλέπουμε τη λειτουργία του πυρήνα της παλαιάς Κοινοπολιτείας). Μέχρι το τέλος του μήνα αναμένεται να αποφασίσουν από κοινού, (Νότιος) Κορέα και Αυστραλία, εάν θα ενταχθούν ή όχι. Εκπλήξεις υπήρξαν από την Ινδονησία και τη Σαουδική Αραβία, οι οποίες ανακοίνωσαν πως θα συμμετέχουν (ενδέχεται και η Ιορδανία). Πριν λίγες ημέρες, λοιπόν, το Ηνωμένο Βασίλειο έγινε η πρώτη από τις σημαντικότερες ανεπτυγμένες οικονομίες (G7) και η πρώτη «δυτική» χώρα η οποία δήλωσε πως θα ενταχθεί στην πρωτοβουλία (υποτίθεται πως θα εξετάσει το ενδεχόμενο και η Ιαπωνία). Η Κίνα με την παράλληλη ίδρυση της Αναπτυξιακής Τράπεζας (BRICS) και της Aσιατικής Επενδυτικής Τράπεζας Υποδομών (Emerging and developing Asia) αξιώνει να εγκαθιδρύσει μια νέα, παράλληλη προς την υπάρχουσα, οικονομική αρχιτεκτονική.
Αναλυτικά, οι χώρες που συμμετέχουν ως μέλη και φαίνονται στο χάρτη, είναι οι εξής:
Νότια Ασία: Bangladesh, India, Nepal, Pakistan, Sri Lanka
Μέση Ανατολή: Kuwait, Oman, Qatar, Saudi Arabia
Κεντρική Ασία: Kazakhstan, Tajikistan, Uzbekistan
ΝοτιοΑνατολική Ασία: Brunei Darussalam, Cambodia, Lao P.D.R., Indonesia, Malaysia, Myanmar, New Zealand, Papua New Guinea, Philippines, Singapore, Thailand, Vietnam
ΒορειοΑνατολική Ασία: China, Mongolia
Χώρες σε εκκρεμότητα: Australia, South Korea, Japan, Jordan
Με αφορμή τα προηγούμενα θα εξετάσω σύντομα τις εξής δύο εξελίξεις:
I) Την εξέλιξη των σημαντικότερων ανεπτυγμένων οικονομιών (G7) -ή τον πυρήνα του λεγομένου «Βορρά»- σε σχέση με τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας (Emerging and developing Asia), από τη δεκαετία του 1980 έως σήμερα. Οι διαχωρισμοί αυτοί είναι με βάση τα επίπεδα ανάπτυξης, όπως ορίζονται από τους διεθνείς οργανισμούς.
II) Την εξέλιξη της ηπειρωτικής Ανατολικής Ασίας και της Ασίας του Ειρηνικού, ανεξάρτητα από τα επίπεδα ανάπτυξης αλλά ως περιφερειακό-ρεζιοναλιστικό (Regionalism) σύνολο, σε σχέση με τη Βόρεια Αμερική (Η.Π.Α-Καναδάς-Μεξικό) και την Ευρώπη (Ευρωπαϊκή Ένωση) ως περιφερειακά-γεωγραφικά πολιτικό-οικονομικά σύνολα (αυτόματα θα ανακύψει ζήτημα, το οποίο δεν θα εξετάσω σε αυτή την ανάρτηση, ως προς τον προσανατολισμό της Τουρκίας, της Ρωσίας και του Ιράν, της Αραβικής χερσονήσου, της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας).
Στην δεύτερη περίπτωση, δηλαδή, θα υπάρξει μια «γείωση» στη γεωγραφία και τη γειτνίαση (και όχι μονάχα στις ζώνες -ελεύθερου- εμπορίου όπως συνήθως γίνεται) καθώς με ενδιαφέρει το πεδίο της οικονομικής, ιστορικής και πολιτικής Γεωγραφίας και η επιρροή την οποία αυτό ασκεί (η Νότιος Κορέα ακριβώς επειδή συνορεύει με την Κίνα και ακριβώς επειδή έχει ένα συγκεκριμένο ιστορικό παρελθόν με την Ιαπωνία στρέφεται προς την Κίνα – από τη στιγμή που η επιρροή των Η.Π.Α φθίνει στην περιοχή).
I
Οι σημαντικότερες ανεπτυγμένες οικονομίες (G7) -ή ο πυρήνας του λεγομένου «Βορρά»- έχουν χρωματιστεί με μπλέ χρώμα και είναι οι εξής: Καναδάς, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες. Οι αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας (Emerging and developing Asia) έχουν χρωματιστεί με κόκκινο χρώμα και αποτελούνται από δεκάδες κράτη και κρατίδια, με κυριότερα τα εξής: Κίνα, Ινδία, Ινδονησία, Ταϊβάν, Ταϊλάνδη, Μαλαισία, Φιλιππίνες, Μπανγκλαντές και Βιετνάμ.
Το 1982, με βάση στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, οι σημαντικότερες ανεπτυγμένες οικονομίες κατείχαν μερίδιο 50,83% επί του συνόλου της πλανητικής οικονομίας ή 50,83% επί του παγκόσμιου Α.Ε.Π, με τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας να κατέχουν αντίστοιχα 10,08%. Μετά τη κατάρρευση του διπολικού διεθνούς συστήματος, το 1992, και τις περί του «Τέλους της Ιστορίας» αφηγήσεις, τα οικονομικά ποσοστά βρίσκονταν στο 46,50% για τους μεν και 12,83% για τους δε. Μια δεκαετία μετά, το 2002, οι ανεπτυγμένες χώρες, τμήματα όλες του παλαιού «δυτικού στρατοπέδου» κατείχαν μερίδιο 43,02% και οι αναπτυσσόμενες της Ασίας 18,13%. Με την έναρξη της οικονομικής κρίσης, το 2008, τα ποσοστά είχαν διαμορφωθεί στα επίπεδα του 36,77% και του 23,15% αντίστοιχα. Τέλος, το 2014, οι σημαντικότερες ανεπτυγμένες οικονομίες (G7) κατείχαν μερίδιο 32,24% επί του συνόλου της πλανητικής οικονομίας, με τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας να κατέχουν αντίστοιχα 29,59%. Η πορεία αυτή θα συνεχιστεί.
Από το 1982 έως το 2014, οι σημαντικότερες ανεπτυγμένες οικονομίες (G7) έχουν απολέσει οικονομικό μερίδιο 18,59% επί της πλανητικής οικονομίας, με τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας να έχουν κερδίσει οικονομικό μερίδιο 19,51%.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ιαπωνίας, της οποίας το οικονομικό μερίδιο έχει υποδιπλασιάστει. Το 1991 κατείχε μερίδιο 8,99% επί του παγκόσμιου Α.Ε.Π, το μέγιστο σε ολόκληρη την ιστορία της. Ήταν η αποκορύφωση της περιόδου του φόβου που ήταν διάχυτος στις Η.Π.Α, ήδη από τη δεκαετία του ’80, όταν ο γερουσιαστής Howard Baker είχε κάνει τη περίφημη δήλωση: «Πρώτον, είμαστε ακόμη σε πόλεμο με την Ιαπωνία. Και δεύτερον, τον χάνουμε». Το 2014 το μερίδιο της Ιαπωνίας επί του παγκόσμιου Α.Ε.Π κυμάνθηκε στο 4,48%. Αναγκαστικά θα στραφεί όλο και περισσότερο στην περιφέρεια της, κάτι που μας οδηγεί στο επόμενο μέρος.
II
Ο τρόπος ταξινόμησης των κρατών στην δεύτερη περίπτωση αλλάζει θεμελιωδώς και διαμορφώνεται με βάση την oικονομική, ιστορική και πολιτική Γεωγραφία και τον Περιφερισμό-Ρεζιοναλισμό (Regionalism), προκειμένου να κατανοήσουμε τις τάσεις που διαμορφώνονται κατά τον Πλανητικό Μετασχηματισμό ο οποίος εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας. Θα προσθέσω λοιπόν στις οικονομίες της ηπειρωτικής και Ασίας και της Ασίας του Ειρηνικού, την Ιαπωνία, τη Νότιο Κορέα και την Αυστραλία (ανεξάρτητα από την απόφαση τους περί συμμετοχής τους ή όχι στην Aσιατική Επενδυτική Τράπεζα Υποδομών). Έτσι ο χάρτης διαμορφώνεται ως εξής. Ανατολική Ασία, Βόρεια Αμερική και Ευρώπη.
Οι χώρες της ανατολικής Ασίας κατέχουν οικονομικό μερίδιο 36,77% επί της πλανητικής οικονομίας, οι χώρες της Βόρειας Αμερικής (Η.Π.Α-Μεξικό-Καναδάς) 19,76% και οι χώρες της Ευρώπης (Ευρωπαϊκή Ένωση) 16,94%. Συνολικά, οι τρεις αυτές περιοχές κατέχουν μερίδιο 73,47% επί της πλανητικής οικονομίας.
Τα πραγματικά δύσκολα όμως έρχονται όταν συνυπολογίσουμε δύο βασικούς παράγοντες οι οποίοι λησμονούνται. Τη γεωγραφία και τη δημογραφία. Η έλλειψη νερού, εδαφών και πρώτων υλών, η γεωγραφία της πείνας (και η γεωγραφία της βίας), τα οικονομικά και χρηματοπιστωτικά δίκτυα, τα ναρκωτικά και το εμπόριο όπλων, οι φονταμενταλισμοί, όλα τα προηγούμενα θεωρούνται συντελεστές και βαρόμετρα (και αιτίες που μπορούν να οδηγήσουν σε πόλεμο). Ωστόσο, η δημογραφική δομή, δηλαδή η πληθυσμιακή πυκνότητα, η ηλικιακή και εθνοφυλετική σύνθεση, ο ρυθμός ανάπτυξης, σε συνδυασμό με τις κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες.
Δεν θα κάνω εδώ μια εκτεταμένη ανάλυση όλων αυτών των παραγόντων για τις τρεις περιοχές. Θα αναφέρω μονάχα, τις εξής δύο απλές παρατηρήσεις.
Δημογραφικά
Η Βόρεια Αμερική (Η.Π.Α-Μεξικό-Καναδάς) έχει συνολικό πληθυσμό περίπου 475 εκατομμύρια ανθρώπους, η Ευρώπη (Ευρωπαϊκή Ένωση) περίπου 507 εκατομμύρια ανθρώπους, και η Ασία πάνω από το μισό πληθυσμό του πλανήτη. Από την άποψη της δημογραφικής πυκνότητας η Βόρεια Αμερική, όντας αραιοκατοικημένη, βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση από τις άλλες δύο περιοχές (με την Ιαπωνία και τη Γερμανία, ως εθνικά κράτη, να βρίσκονται στην πλέον δυσχερή θέση από την άποψη της δημογραφικής πυκνότητας). Αυτή είναι η θετική όψη των πραγμάτων για τη Βόρεια Αμερική, υπάρχει όμως και η αρνητική. Ο πληθυσμός της Βορείου Αμερικής είναι ο ίδιος ένα όριο το οποίο δεν μπορεί να αυξηθεί ιδιαίτερα, δηλαδή, η βάση μεγέθυνσης και το δυναμικό της Βόρειας Αμερικής σε οποιοδήποτε τομέα έχει όρια. Αντίθετα, εν ανάγκη, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε μελλοντικά να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις της, για παράδειγμα, με την Ρωσία ή/και την Τουρκία (πιθανότητα την οποία διατυμπανίζει και ο Brezinski αλλά υπό την ηγεμονική ομπρέλα των Η.Π.Α). Δεν έχει άλλη επιλογή άλλωστε προκειμένου να αποφύγει την -περαιτέρω- παρακμή.
Γεωγραφικά
Ξανά, η Βόρεια Αμερική βρίσκεται σε καλύτερη θέση από τις άλλες δύο περιοχές λόγω συμμετρίας. Εάν δείτε ένα χάρτη με κέντρο την Αμερική και όχι την Ευρώπη και την Αφρική, θα παρατηρήσετε πως οι Βόρεια Αμερική βρίσκεται ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες οικονομικά περιοχές, την Ευρώπη και την Ασία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η μοναδική μεγάλη δύναμη η οποία έχει ακτές τόσο στον Ατλαντικό όσο και στον Ειρηνικό Ωκεανό. Η περίφημη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) και η Ζώνη Ελευθέρου Εμπορίου Ασίας-Ειρηνικού (TPP) δεν είναι τίποτα άλλο παρά η -οικονομική- συνέχιση, εμβάθυνση και επέκταση της στρατηγικής που εγκαθιδρύθηκε από τις Η.Π.Α κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, και τοποθετούσε τις ίδιες στο κέντρο του διεθνούς συστήματος (με την πρώιμη «Ευρωπαϊκή Ένωση» να είναι το ευρασιατικό προγεφύρωμα στο δυτικό άκρο της Παγκόσμιας Ηπείρου, δηλαδή της ΑφροΕυραΑσίας, και την Ιαπωνία μαζί με τη Νότιο Κορέα να είναι το Ανατολικό αγκυροβόλιο). Η στρατηγική αυτή αρχιτεκτονική όμως, εγκαθιδρύθηκε, όταν το παγκόσμιο εμπόριο είχε μια κάποια ισορροπία ανάμεσα σε Ατλαντικό και Ειρηνικό (γεγονός που ενίσχυε την κεντρικότητα της θέσης των Ηνωμένων Πολιτείων στο διεθνές σύστημα). Το πλανητικό κέντρο βάρους όμως έχει μεταφερθεί από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό αναγκάζοντας τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες να στραφούν ασύμμετρα προς την Ασία.
Ο Ατλαντικός πεθαίνει και μαζί του, πεθαίνει και η Ευρώπη. Η πλανητική κυριαρχία της «Ευρώπης» τα τελευταία περίπου 500 χρόνια, από το ταξίδι του Κολόμβου το 1492 μέχρι την κατάρρευση των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών, βασίστηκε ακριβώς στον Ατλαντικό (με την Οθωμανική και τη ΡωσοΤσαροΣοβιετική Αυτοκρατορία να φράζουν τον δρόμο προς την κυρίως Ευρασία). Το παγκόσμιο πολιτικό, οικονομικό, δικαιικό, ιδεολογικό και γενικότερα, ευρωκεντρικό σύστημα, βασίστηκε στη δύναμη της ατλαντικής Ευρώπης (και όχι της «Ευρώπης» γενικά). Της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας, και σε μικρότερο βαθμό της Ολλανδίας (από εδώ αντλεί την καταγωγή της και η αντιπαλότητα ανάμεσα στον ευρωπαϊκό «Νότο» και «Βορρά») και της Γερμανίας, με την τελευταία συνήθως να έρχεται προκειμένου να διαλύσει το σύμπαν. Αυτή η δυτικοευρωπαϊκή ισχύ κατέρρευσε με τους παγκόσμιους πολέμους. Η δυτική Ευρώπη ανορθώθηκε, σε κάποιο βαθμό, μονάχα χάρη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όσα διαδραματίζονται στο εσωτερικό της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου στις μέρες μας, δεν είναι παρά η φανέρωση ή η υπενθύμιση αυτής της παρακμής (αν και το Ηνωμένο Βασίλειο πάντα μπορεί να στραφεί προς την Ασία δια μέσω της παλαιάς Κοινοπολιτείας – αυτό κάνει με τη συμμετοχή του στην Aσιατική Επενδυτική Τράπεζα Υποδομών). Η Γαλλία βρίσκεται από υπερβολικά πολλές απόψεις σε δυσχερή θέση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, παίρνοντας από τα χέρια της δυτικής Ευρώπης τα κλειδιά του Ατλαντικού την καταδίκασαν σε αιώνια εξάρτηση και μεταβλήθηκαν στην μοναδική, όπως προείπα, μεγάλη δύναμη η οποία συνορεύει τόσο με τον Ατλαντικό όσο και με τον Ειρηνικό Ωκεανό. Η Ασία όμως, μετά από ένα διάλειμμα δύο αιώνων, επιστρέφει.
Αν η κατάρρευση των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών σηματοδότησε το τέλος της ευρωπαϊκής κυριαρχίας σε πλανητική κλίμακα, η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης σηματοδότησε το τέλος της «δυτικής» κυριαρχίας σε πλανητική κλίμακα.
