Μόλις τελείωσα το βιβλίο Τι Ωραίο Πλιάτσικο! του Τζόναθαν Κόου. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό, βαθιά πολιτικό μυθιστόρημα, το χρονικό της άλωσης του αγγλικού κράτους από το νεοφιλελευθερισμό. Ο Κόου διηγείται την ιστορία μιας μεγαλοαστικής οικογένειας, τα μέλη της οποίας είναι τα τυπικά αρπακτικά της άρχουσας τάξης που προετοίμασαν το πλιάτσικο και ξεκοκάλισαν όσο το δυνατόν περισσότερα από τα φιλέτα του βρετανικού πλούτου. Από το τέλος του Β' Παγκοσμίου πολέμου τραπεζίτες, μεγαλοδημοσιογράφοι, βιομήχανοι και άλλοι ακόνιζαν τα νύχια τους οργανώνοντας σιωπηλά και μεθοδικά τη μεγάλη σφαγή. Πάρτε μια γεύση για το τι λέει ένας από τους ήρωες, ήδη από το 1948, για το σύστημα υγείας: «Με τη σωστή διαχείριση το σύστημα υγείας θα μπορούσε να εξελιχθεί στην πιο κερδοφόρα επιχείρηση όλων των εποχών, γιατί η υγειονομική περίθαλψη ήταν σαν την πορνεία, δηλαδή κάτι για το οποίο υπάρχει διαρκής κι ανεξάντλητη ζήτηση... Αν κάποιος κατάφερνε να διοριστεί διοικητής ενός ιδιωτικοποιημένου συστήματος υγείας, πολύ σύντομα θα γινόταν ο πλουσιότερος και ισχυρότερος άνθρωπος στη χώρα».
Η ίδια η πρωθυπουργός της Αγγλίας παρέδωσε το έθνος της στις πολυεθνικές εταιρείες ποδοπατώντας τα δικαιώματα των πολιτών. Είκοσι τρία χρόνια μετά την πτώση της Θάτσερ, ο νεοφιλελευθερισμός σαρώνει πάλι την Ευρώπη και συγκεκριμένα τα κράτη του ευάλωτου οικονομικά Νότου (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία). Πώς όμως κατάφερε να κυριαρχήσει στη Γηραιά Ήπειρο; Σύμφωνα με τον Μποαβεντούρα ντε Σόουσα Σάντος, καθηγητή Κοινωνιολογίας του Δικαίου στα Πανεπιστήμια του Γέιλ και της Κοΐμπρα στην Πορτογαλία, η κερκόπορτα ήταν το ίδιο το ευρώ. Μέσω του κοινού νομίσματος ο καπιταλισμός εδραιώθηκε στην πιο ακραία μορφή του, έπιασε στα δίχτυα του τα πιο αδύναμα κράτη-μέλη και καταστρατήγησε κάθε έννοια κοινωνικής πρόνοιας.
Σε συνέντευξή του στην ισπανική διαδικτυακή εφημερίδα Público ο καθηγητής ανέφερε ότι το ευρώ ήταν εξαρχής μια παγίδα. Το κοινό νόμισμα ήταν ένας από τους τρόπους με τους οποίους ο νεοφιλελευθερισμός διείσδυσε στην Ευρώπη, η οποία μέχρι τότε ήταν το προπύργιο του κοινωνικού κράτους. Το τελευταίο κάστρο το οποίο δεν είχε κυριεύσει ο νεοφιλελευθερισμός, αφού οι χώρες είχαν πολύ δυνατά σοσιαλιστικά κόμματα στην εξουσία ή κομμουνιστικά καμιά φορά στην αντιπολίτευση. Λόγω της βαθιά ριζωμένης σοσιαλδημοκρατικής τους παράδοσης, τα κόμματα απαιτούσαν δημόσια εκπαίδευση και υγεία, σύστημα συντάξεων και προέβαλλαν σθεναρή αντίσταση στην προέλαση του νεοφιλελευθερισμού από χώρα σε χώρα. Μέσω της νεοφιλελεύθερης δομής του ενιαίου νομίσματος και της ΕΚΤ, η κυρίαρχη έκτοτε χώρα, η Γερμανία, έθεσε τους κανόνες της με αποτέλεσμα η διεθνής αξία του νομίσματος να καθοριστεί σύμφωνα με τα δικά της οικονομικά συμφέροντα και όχι με βάση εκείνα της Πορτογαλίας ή της Ισπανίας, για παράδειγμα. Μοιάζει απίστευτο που οι χώρες του Νότου δεν σκέφτηκαν ποτέ ότι θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο, αφού είχαν την πεποίθηση ότι συμμετείχαν σε ένα οικονομικό και πολιτικό μπλοκ όπου δεν υπήρχε ελληνικό, ισπανικό ή πορτογαλικό χρέος, αλλά πολιτική συνοχή και συνεργασία, οπότε φαινόταν αδιανόητη η κερδοσκοπία. Λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη τα συμφέροντα των τραπεζών της, η Γερμανία αποφάσισε ότι υπήρχε ελληνικό, ιρλανδικό, πορτογαλικό ή ισπανικό χρέος και προώθησε τη χρηματιστική κερδοσκοπία. Κι έτσι βρεθήκαμε πιασμένοι στο δόκανο.
Διαβάζω όσα λέει ο καθηγητής και θυμώνω πολύ. Γιατί είμαστε έρμαια σε ένα τραπεζικό πραξικόπημα που έχει στηθεί για να διασώζονται οι γερμανικές τράπεζες και να θησαυρίζουν στην πλάτη μας οι αγορές. Το ελληνικό χρέος, όπως και το ιρλανδικό, το πορτογαλικό ή το ισπανικό, έγινε ο κυματοθραύστης για να γλιτώσει η Γερμανία από το τσουνάμι της ύφεσης. Βρήκαν την πόρτα ορθάνοιχτη, τους πολιτικούς μας ηγέτες ανίσχυρους και δεκτικούς, και μας έπεισαν εκβιαστικά ότι η μόνη λύση για να μη γίνουμε Τρίτος Κόσμος έξω από το ευρώ θα ήταν να πάρουμε μέτρα που καταλύουν κάθε δικαίωμα που έχουμε ως πολίτες: εργασία, ασφάλεια, περίθαλψη, μόρφωση και πάνω απ' όλα την ίδια μας την αξιοπρέπεια. Παραμύθια για αγρίους. Για την ακρίβεια, παραμύθια για νεοφιλελεύθερους, όπως θα έλεγε ο Κόου. Ο κεντρικός ήρωας στο μυθιστόρημά του κάποια στιγμή ξεσπά: «Οι επιχειρήσεις μας πέφτουν έξω, οι δουλειές μας πάνε κατά διαόλου, η ύπαιθρός μας ασφυκτιά, τα νοσοκομεία μας καταρρέουν, τα σπίτια μας κατάσχονται, τα κορμιά μας δηλητηριάζονται, τα μυαλά μας φρακάρουν, όλο το πνεύμα αυτής της κωλοχώρας έχει συνθλιβεί και δεν μπορεί να πάρει ανάσα. Τους μισώ. Κοίτα τι μας έχουν κάνει. Κοίτα τι σου έχουν κάνει».
Η ίδια η πρωθυπουργός της Αγγλίας παρέδωσε το έθνος της στις πολυεθνικές εταιρείες ποδοπατώντας τα δικαιώματα των πολιτών. Είκοσι τρία χρόνια μετά την πτώση της Θάτσερ, ο νεοφιλελευθερισμός σαρώνει πάλι την Ευρώπη και συγκεκριμένα τα κράτη του ευάλωτου οικονομικά Νότου (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία). Πώς όμως κατάφερε να κυριαρχήσει στη Γηραιά Ήπειρο; Σύμφωνα με τον Μποαβεντούρα ντε Σόουσα Σάντος, καθηγητή Κοινωνιολογίας του Δικαίου στα Πανεπιστήμια του Γέιλ και της Κοΐμπρα στην Πορτογαλία, η κερκόπορτα ήταν το ίδιο το ευρώ. Μέσω του κοινού νομίσματος ο καπιταλισμός εδραιώθηκε στην πιο ακραία μορφή του, έπιασε στα δίχτυα του τα πιο αδύναμα κράτη-μέλη και καταστρατήγησε κάθε έννοια κοινωνικής πρόνοιας.
Σε συνέντευξή του στην ισπανική διαδικτυακή εφημερίδα Público ο καθηγητής ανέφερε ότι το ευρώ ήταν εξαρχής μια παγίδα. Το κοινό νόμισμα ήταν ένας από τους τρόπους με τους οποίους ο νεοφιλελευθερισμός διείσδυσε στην Ευρώπη, η οποία μέχρι τότε ήταν το προπύργιο του κοινωνικού κράτους. Το τελευταίο κάστρο το οποίο δεν είχε κυριεύσει ο νεοφιλελευθερισμός, αφού οι χώρες είχαν πολύ δυνατά σοσιαλιστικά κόμματα στην εξουσία ή κομμουνιστικά καμιά φορά στην αντιπολίτευση. Λόγω της βαθιά ριζωμένης σοσιαλδημοκρατικής τους παράδοσης, τα κόμματα απαιτούσαν δημόσια εκπαίδευση και υγεία, σύστημα συντάξεων και προέβαλλαν σθεναρή αντίσταση στην προέλαση του νεοφιλελευθερισμού από χώρα σε χώρα. Μέσω της νεοφιλελεύθερης δομής του ενιαίου νομίσματος και της ΕΚΤ, η κυρίαρχη έκτοτε χώρα, η Γερμανία, έθεσε τους κανόνες της με αποτέλεσμα η διεθνής αξία του νομίσματος να καθοριστεί σύμφωνα με τα δικά της οικονομικά συμφέροντα και όχι με βάση εκείνα της Πορτογαλίας ή της Ισπανίας, για παράδειγμα. Μοιάζει απίστευτο που οι χώρες του Νότου δεν σκέφτηκαν ποτέ ότι θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο, αφού είχαν την πεποίθηση ότι συμμετείχαν σε ένα οικονομικό και πολιτικό μπλοκ όπου δεν υπήρχε ελληνικό, ισπανικό ή πορτογαλικό χρέος, αλλά πολιτική συνοχή και συνεργασία, οπότε φαινόταν αδιανόητη η κερδοσκοπία. Λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη τα συμφέροντα των τραπεζών της, η Γερμανία αποφάσισε ότι υπήρχε ελληνικό, ιρλανδικό, πορτογαλικό ή ισπανικό χρέος και προώθησε τη χρηματιστική κερδοσκοπία. Κι έτσι βρεθήκαμε πιασμένοι στο δόκανο.
Διαβάζω όσα λέει ο καθηγητής και θυμώνω πολύ. Γιατί είμαστε έρμαια σε ένα τραπεζικό πραξικόπημα που έχει στηθεί για να διασώζονται οι γερμανικές τράπεζες και να θησαυρίζουν στην πλάτη μας οι αγορές. Το ελληνικό χρέος, όπως και το ιρλανδικό, το πορτογαλικό ή το ισπανικό, έγινε ο κυματοθραύστης για να γλιτώσει η Γερμανία από το τσουνάμι της ύφεσης. Βρήκαν την πόρτα ορθάνοιχτη, τους πολιτικούς μας ηγέτες ανίσχυρους και δεκτικούς, και μας έπεισαν εκβιαστικά ότι η μόνη λύση για να μη γίνουμε Τρίτος Κόσμος έξω από το ευρώ θα ήταν να πάρουμε μέτρα που καταλύουν κάθε δικαίωμα που έχουμε ως πολίτες: εργασία, ασφάλεια, περίθαλψη, μόρφωση και πάνω απ' όλα την ίδια μας την αξιοπρέπεια. Παραμύθια για αγρίους. Για την ακρίβεια, παραμύθια για νεοφιλελεύθερους, όπως θα έλεγε ο Κόου. Ο κεντρικός ήρωας στο μυθιστόρημά του κάποια στιγμή ξεσπά: «Οι επιχειρήσεις μας πέφτουν έξω, οι δουλειές μας πάνε κατά διαόλου, η ύπαιθρός μας ασφυκτιά, τα νοσοκομεία μας καταρρέουν, τα σπίτια μας κατάσχονται, τα κορμιά μας δηλητηριάζονται, τα μυαλά μας φρακάρουν, όλο το πνεύμα αυτής της κωλοχώρας έχει συνθλιβεί και δεν μπορεί να πάρει ανάσα. Τους μισώ. Κοίτα τι μας έχουν κάνει. Κοίτα τι σου έχουν κάνει».
Κοίτα τι σου έχουν κάνει και ψάξε να βρεις τον τρόπο να ξεφύγεις, θα συμπλήρωνα εγώ. Και μάλιστα προτού να είναι αργά «...γιατί έρχεται μια στιγμή όπου απληστία και παραφροσύνη γίνονται ένα και το αυτό και δεν μπορείς πια να τις ξεχωρίσεις» όπως γράφει στο τέλος του βιβλίου ο συγγραφέας. Είμαστε στην αρχή ενός δύσβατου δρόμου. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καν δρόμος, μόλις αρχίζουμε να κατανοούμε προς τα πού πρέπει να πάμε, αλλά χρειάζεται να ανοίξουμε το μονοπάτι βήμα βήμα. Σύμφωνα με τον καθηγητή Ντε Σόουσα Σάντος, «θα είναι μια περίοδος μακροχρόνιων αναταραχών, ένας αγώνας για τον επανακαθορισμό της δημοκρατίας. H δημοκρατία στην Ευρώπη είναι στον αέρα, έχει ηττηθεί. Υπήρξε σύγκρουση ανάμεσα στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τον καπιταλισμό και νίκησε το κεφάλαιο». Όμως έχει ξεκινήσει σιγά σιγά να συντελείται ο δημοκρατικός μετασχηματισμός από όλους όσοι έχουν πληγεί από την κρίση: συνταξιούχοι, νέοι, επιστήμονες, επαγγελματίες, οι οποίοι αποτελούν μια καινούρια συλλογικότητα που διαπερνά όλες τις γενιές. Αυτή δεν υπήρχε στο παρελθόν, σήμερα όμως καλείται να πραγματοποιήσει μια δημοκρατική επανάσταση.
Όπως γράφει ο δημοσιογράφος Πέτρος Παπακωνσταντίνου στο βιβλίο του Η Μεγάλη Πρόκληση: Η Κρίση, η Αριστερά, η Εξουσία, «οι δυσκολίες είναι προφανείς και οι δυνάμεις μας παραμένουν για την ώρα ασύντακτες, αλλά το αγώι ξυπνάει τον αγωγιάτη. Οι μεγάλες ανατροπές, οι εξεγέρσεις, οι επαναστάσεις δεν είναι έργο ξεχωριστών ανθρώπων, αλλά των συνηθισμένων ανθρώπων του μόχθου, οι οποίοι, σε εντελώς ασυνήθιστες εποχές, γίνονται ικανοί για εντελώς ασυνήθιστα πράγματα. Είναι η εποχή όπου οι καταναλωτές τηλεοπτικών ειδήσεων γίνονται παραγωγοί ιστορικών γεγονότων, βγαίνοντας από τα ατομικά καταφύγια, στο δημόσιο χώρο της αλληλεγγύης και της συλλογικής ελπίδας. Είναι η εποχή όπου τα αδύνατα γίνονται δυνατά, όπου οι νικημένοι του χθες γίνονται οι νικητές του αύριο, όπου το σμήνος των μελισσών τρελαίνει το παχύδερμο, η Κοκκινοσκουφίτσα τρώει τον κακό λύκο και το “ποτέ” γίνεται “τώρα”. Είναι η δική μας εποχή». Όρμα, Κοκκινοσκουφίτσα!
Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@pegasus.gr
Όπως γράφει ο δημοσιογράφος Πέτρος Παπακωνσταντίνου στο βιβλίο του Η Μεγάλη Πρόκληση: Η Κρίση, η Αριστερά, η Εξουσία, «οι δυσκολίες είναι προφανείς και οι δυνάμεις μας παραμένουν για την ώρα ασύντακτες, αλλά το αγώι ξυπνάει τον αγωγιάτη. Οι μεγάλες ανατροπές, οι εξεγέρσεις, οι επαναστάσεις δεν είναι έργο ξεχωριστών ανθρώπων, αλλά των συνηθισμένων ανθρώπων του μόχθου, οι οποίοι, σε εντελώς ασυνήθιστες εποχές, γίνονται ικανοί για εντελώς ασυνήθιστα πράγματα. Είναι η εποχή όπου οι καταναλωτές τηλεοπτικών ειδήσεων γίνονται παραγωγοί ιστορικών γεγονότων, βγαίνοντας από τα ατομικά καταφύγια, στο δημόσιο χώρο της αλληλεγγύης και της συλλογικής ελπίδας. Είναι η εποχή όπου τα αδύνατα γίνονται δυνατά, όπου οι νικημένοι του χθες γίνονται οι νικητές του αύριο, όπου το σμήνος των μελισσών τρελαίνει το παχύδερμο, η Κοκκινοσκουφίτσα τρώει τον κακό λύκο και το “ποτέ” γίνεται “τώρα”. Είναι η δική μας εποχή». Όρμα, Κοκκινοσκουφίτσα!
Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@pegasus.gr
Υ.Γ. Το μυθιστόρημα Τι Ωραίο Πλιάτσικο! του Τζόναθαν Κόου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, όπως όλα τα έργα του (Η Λέσχη των Τιποτένιων, Ο Κλειστός Κύκλος κ.ά.). Το βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου Η Μεγάλη Πρόκληση: Η Κρίση, η Αριστερά, η Εξουσία εκδίδεται από τον Λιβάνη.
