Συνέντευξη (με ελαφρές περικοπές σε επουσιώδη θέματα) της κ. Randall που δόθηκε το έτος 2006 στο δημοσιογράφο Mathias Plüss και δημοσιεύτηκε στην ελβετική εφημερίδα Weltwoche, τεύχος 45/2006.
Κυρία Randall, υπάρχει μια φράση σας, η οποία δεν μου φεύγει από το μυαλό: «Ο κόσμος είναι περισσότερο από αυτό που βλέπουμε».
Αυτό είναι κάτι που συναντάει κάποιος στις φυσικές επιστήμες πολύ συχνά. Δεν βλέπουμε σε ένα άνθρωπο ότι αποτελείται από κύτταρα. Δεν βλέπουμε ότι το τραπέζι εδώ αποτελείται από άτομα. Η Φυσική απομακρύνθηκε τον 20ο αιώνα από πράγματα, τα οποία μπορούμε να παρακολουθήσουμε με γυμνό μάτι.
Η Φυσική γίνεται όλο και περισσότερο αφηρημένη.
Θα έλεγα, η Φυσική γίνεται όλο και περισσότερο στοιχειώδης. Τα περισσότερα αντικείμενα που ανακαλύπτουμε τελευταία γίνονται αντιληπτά μόνο έμμεσα, γι’ αυτό δεν είναι για μας τους ανθρώπους εύκολα κατανοητά.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Αν και δεν γίνεται κατανοητό στην καθημερινή ζωή, δεν βλέπουμε τα πράγματα, αλλά μόνο αυτά που δημιουργεί ο εγκέφαλος. Σκεφτείτε τις διάφορες οφθαλμαπάτες! Η πολύ γνωστή εικόνα μιας ευθείας γραμμής, η οποία με φόντο κάποιο σχέδιο φαίνεται κυρτή. Η επιδεκτικότητα που έχουμε για οφθαλμαπάτες δείχνει ότι ο εγκέφαλος έχει μεγάλες δυνατότητες για παραλλαγές.
Υπερασπίζεστε την παράδοξη ιδέα ότι υπάρχουν στο σύμπαν κρυμμένες διαστάσεις, για τις οποίες δεν γνωρίζουμε τίποτα. Πώς μπορεί να το φανταστεί αυτό κάποιος;
Είναι πάρα πολύ δύσκολο. Είμαστε συνηθισμένοι στις τέσσερις διαστάσεις, τις τρεις του χώρου και τη διάσταση του χρόνου. Για επιπλέον διαστάσεις λείπει κάθε δυνατότητα αντίληψης. Όταν όμως σκεφτεί το θέμα, διαπιστώνει ότι η ιδέα δεν είναι παράλογη.
Γιατί δεν βλέπουμε αυτές τις διαστάσεις;
Η απλούστερη εξήγηση αναφέρει ότι δεν είναι τόσο μεγάλες όσο οι γνωστές τέσσερις, αλλά πολύ μικρές – τόσο μικρές ώστε είναι αδύνατον να τις αντιληφθούμε. Πέρα απ’ αυτό, οι επιπλέον διαστάσεις είναι τυλιγμένες.
Τυλιγμένες;
Το απλούστερο παράδειγμα για να το καταλάβετε είναι να σκεφθείτε έναν απλωμένο σωλήνα για πότισμα στον κήπο. Όταν τον παρατηρείτε από μακριά, φαίνεται σαν μια γραμμή, δηλαδή είναι μονοδιάστατος. Αλλά όταν βρεθείτε κοντά, διαπιστώνετε ότι δεν συμβαίνει αυτό. Ένα σκαθαράκι αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να περπατήσει, όχι μόνο κατά μήκος του σωλήνα, αλλά και γύρω γύρω. Η επιφάνεια του σωλήνα έχει λοιπόν δύο διαστάσεις, όπου η μία διάσταση είναι πολύ μεγάλη και η άλλη μικρή και τυλιγμένη. Στη Φυσική μπορείτε να φανταστείτε ότι όλο το σύμπαν είναι όπως αυτός ο σωλήνας, επίμηκες και τυλιγμένο. Οι επιπλέον διαστάσεις είναι τυλιγμένες και προσαρτημένες σε κάθε σημείο του χώρου, σε κάθε σημείο αυτού του τραπεζιού και επάνω στη μύτη μου.
Τρελό! Αλλά εσείς λέτε ακόμα πιο τρελά πράγματα: σχεδιάσατε ένα πενταδιάστατο μοντέλο του σύμπαντος, στο οποίο η επιπλέον διάσταση δεν είναι μικρή αλλά απείρως μεγάλη – και παρ’ όλα αυτά αόρατη.
Αυτό ήταν μια εργασία που πραγματοποίησα με τον συνεργάτη μου Raman Sundrum. Ο Einstein υποστηρίζει ότι ο χωροχρόνος δεν είναι απαραιτήτως επίπεδος, αλλά καμπυλωμένος και στρεβλωμένος. Υπολογίσαμε ότι ο χωροχρόνος μπορεί να είναι τόσο απίστευτα ισχυρά καμπυλωμένος, ώστε σε ολόκληρες περιοχές του να μην έχουμε πρόσβαση. Κι αυτό φτάνει μέχρι του σημείου ότι θα μπορούσε να υπάρχει μια πέμπτη διάσταση, η οποία δεν φαίνεται λόγω αυτής της καμπυλότητας. Πρόκειται για μια ριζοσπαστική σκέψη. Εδώ και 8O χρόνια σκέφτονται οι Φυσικοί πάνω σ’ αυτά τα προβλήματα, αλλά σ’ αυτή την ιδέα δεν έφτασε πριν από μας κάποιος άλλος.
Μια εκδοχή του συμπαντικού μοντέλου σας περιλαμβάνει δύο βράνες. Τι πράγμα είναι οι βράνες;
Η λέξη προέρχεται από τη «μεμβράνη». Βράνες είναι νήσοι δύο διαστάσεων, ενσωματωμένες σε ένα χώρο περισσότερων διαστάσεων. Πάρτε για παράδειγμα την πλαστική κουρτίνα στην μπανιέρα: η κουρτίνα είναι μια βράνη δύο διαστάσεων σε ένα χώρο τριών διαστάσεων. Στο μοντέλο μου αποτελείται ο χώρος από δύο βράνες…
Κατά κάποιο τρόπο δύο κουρτίνες…
Ναι και μια πέμπτη διάσταση που έχει εγκλωβιστεί ανάμεσά τους. Στη μία βράνη βρισκόμαστε εμείς, όλη η ύλη, όλες οι δυνάμεις είναι δεμένες με τη μία βράνη, όπως οι σταγόνες νερού στην πλαστική κουρτίνα. Γι’ αυτό δεν έχουμε κάποια αντίληψη για τη δεύτερη βράνη, παρ’ ότι θα μπορούσε να βρίσκεται πάρα πολύ κοντά, μόνο σε μια απόσταση μερικά κλάσματα του χιλιοστού.
Μια στιγμή! Θα ήταν δηλαδή δυνατόν να υπάρχει ένας δεύτερος κόσμος, εδώ και τώρα, για τον οποίο δεν γνωρίζουμε τίποτα;
Γιατί όχι; Φανταστείτε ότι στην άλλη βράνη υφίσταται μια ύπαρξη, ίσως ένα είδος ζώου. Φανταστείτε ακόμα ότι αυτό δεν αποτελείται από πρωτόνια και ηλεκτρόνια, όπως εμείς, αλλά από κάτι τελείως διαφορετικό. Εκεί δεν υπάρχουν φως και ηλεκτρομαγνητισμός, όπως σε μας, αλλά μόνο άλλες δυνάμεις, τις οποίες δεν αισθανόμαστε και οι οποίες δεν αντιδρούν με τη δική μας ύλη. Αυτές οι υπάρξεις θα μπορούσε να υπάρχουν, ακριβώς εδώ μέσα. Πώς θα μπορούσαμε να τις εντοπίσουμε; Δεν έχουμε καμιά δυνατότητα.
Δεν χρειάζεται λοιπόν να φοβόμαστε ότι θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη σκέψη μας;
Όχι, καθόλου (γελάει)
Αφού αποκλείεται κάθε επαφή με την άλλη βράνη, γιατί να ασχολούμαστε μαζί της;
Ακόμα δεν σας είπα ολόκληρη την ιστορία. Υπάρχει μία δύναμη η οποία, σε αντίθεση με τις άλλες δυνάμεις, μπορεί να διαπεράσει την πέμπτη διάσταση: η βαρύτητα. Γενικά, ανέπτυξα αυτό το μοντέλο για να εξηγήσω μια ιδιομορφία της βαρύτητας – είναι πολύ ασθενής.
Λέτε ότι η βαρύτητα είναι ασθενής; Παρόλα αυτά κρατάει τους ανθρώπους στην επιφάνεια της Γης και τους πλανήτες στις τροχιές τους.
Η βαρύτητα φαίνεται σε μας ισχυρή, επειδή η Γη έχει μια πολύ μεγάλη μάζα. Αλλά σκεφτείτε ότι μπορούμε να πηδάμε στον αέρα και να σηκώνουμε τα χέρια μας ψηλά, αντισταθμίζοντας τη συνολική βαρυτική δύναμη της Γης. Ένας μικρός μαγνήτης μπορεί να σηκώνει ένα μεταλλικό συνδετήρα, παρ’ όλο η Γη τον τραβάει στην άλλη κατεύθυνση. Η βαρυτική δύναμη είναι πολλές τάξεις ασθενέστερη από την ηλεκτρομαγνητική δύναμη.
Και γιατί σας ενοχλεί αυτή η ανίσχυρη δύναμη;
Επειδή δεν μπορούμε να την εξηγήσουμε. Σύμφωνα με τα μοντέλα μας περιμένουμε να είναι όλες οι δυνάμεις περίπου ίσες. Ειδικά λόγω της μικρής ισχύος της βαρυτικής δύναμης πρέπει να εισαγάγουμε έναν συντελεστή μεγάλης ακρίβειας με 16 δεκαδικά μετά το κόμμα, ώστε να είναι σωστοί οι υπολογισμοί.
Πώς μπορεί να εξηγηθεί στο μοντέλο σας η ανίσχυρη βαρυτική δύναμη;
Ανέφερα ήδη ότι η βαρυτική δύναμη είναι η μόνη που διαπερνάει την πέμπτη διάσταση. Στο μοντέλο μου είναι το μεγαλύτερο μέρος της βαρυτικής δύναμης συγκεντρωμένο στην περιοχή της άλλης βράνης και ακριβώς εκεί είναι περίπου ίση με τις άλλες δυνάμεις. Επειδή όμως ο χώρος σ’ αυτή τη διεύθυνση είναι πολύ καμπυλωμένος, αντιλαμβανόμαστε μόνο μια ανταύγεια αυτής της δύναμης. Αυτή η επιχειρηματολογία αποτελεί μια φυσική ερμηνεία για την παρατηρούμενη ασθένεια της βαρυτικής δύναμης.
Θεωρείτε κάτι φυσιολογικό την πέμπτη διάσταση;
Εγώ για λογαριασμό μου πιστεύω περισσότερο στην πέμπτη διάσταση παρά σε ένα αριθμό που έπεσε, ας πούμε, από τον ουρανό στα υπολογιστικά μοντέλα μας και έχει κατά τύχη το σωστό μέγεθος, 16 δεκαδικές θέσεις μετά το κόμμα – είναι τρομερό! Και γενικότερα: γιατί να μην υπάρχει μια πέμπτη διάσταση; Επειδή δεν την βλέπουμε; Έχουμε πάλι το ίδιο ζήτημα: ο κόσμος είναι περισσότερα από αυτά που βλέπουμε.
Εσείς πιστεύετε ότι υπάρχει η πέμπτη διάσταση;
Ναι!
Και πώς θα βρούμε, αν αυτή πράγματι υπάρχει;
Μπορούμε να το βρούμε και αυτό είναι συγκλονιστικό, ειδικά για τους Ελβετούς! (γελάει) Όλος ο κόσμος περιμένει να λειτουργήσει σε λίγο καιρό ο επιταχυντής σωματιδίων στη Γενεύη, στο ευρωπαϊκό ερευνητικό κέντρο Cern. Το αργότερο σε πέντε χρόνια θα ξέρουμε πολύ περισσότερα για τη θεμελιώδη δομή του κόσμου, χάριν του επιταχυντή σωματιδίων!
Τι ακριβώς κάνουν στο Cern;
Η νέα εγκατάσταση αποτελείται από ένα δακτυλίδι με περίμετρο 27 χιλιομέτρων, στο οποίο επιταχύνονται πρωτόνια και τα οποία συγκρούονται με τεράστια ορμή. Σ’ αυτή τη σύγκρουση δημιουργείται μια τεράστια ποσότητα ενέργειας, η οποία μπορεί να μετατραπεί σε μάζα. Γνωρίζουμε ότι ισχύει: E = mc2, ενέργεια ίσον με μάζα επί το τετράγωνο της ταχύτητας. Μεγάλη ενέργεια σημαίνει και μεγάλη μάζα m. Στο Cern θα δημιουργηθούν σωματίδια, τα οποία είναι τόσο βαριά, όσο δεν υπήρξαν στο σύμπαν από τη μεγάλη έκρηξη (big bang) και μετά!
Συμβαίνει για πρώτη φορά στο σύμπαν και συμβαίνει στην Ελβετία!
Για πρώτη φορά από τη μεγάλη έκρηξη, ναι. Κατά κάποιο τρόπο, μια νέα μεγάλη έκρηξη στην Ελβετία. (γελάει)
Τι σχέση έχει αυτό με την πέμπτη διάσταση;
Περιμένουμε ότι θα εμφανιστούν άγνωστα μέχρι σήμερα βαρέα σωματίδια, τα οποία είναι σε θέση να κινηθούν στις επιπλέον διαστάσεις και θα αφήσουν ίχνη στο δικό μας κόσμο. Αν υπάρχει πράγματι η πέμπτη διάσταση, τότε πρέπει να βρούμε με μεγάλη πιθανότητα αυτά τα ίχνη στο Cern – στη μορφή ιδιαίτερα βαρέων σωματιδίων.
Κι αν δεν βρούμε αυτά τα σωματίδια;
Τότε θα κοιτάξουμε παρακάτω. Αν αυτά τα πειράματα δείξουν με πειστικό τρόπο ότι η θεωρία μου δεν είναι σωστή, τότε θα την εγκαταλείψω.
Υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ της αναρρίχησης που είναι χόμπι σας, της βαρύτητας και του βιβλίου «Warped Passages» που γράψατε;
Μου φαίνεται ότι υπονοείτε κάποιο ατύχημα που είχα τότε που έγραψα το βιβλίο.
Ακριβώς.
Ήταν πριν από μερικά χρόνια, έκανα αναρρίχηση στο New Hampshire. Οι συνθήκες ήταν καλές, η διαδρομή όχι ιδιαίτερα δύσκολη. Αλλά είχα ατυχία, γλίστρησα και έσπασα τη φτέρνα. Ήταν ένα σοβαρό τραύμα και έπρεπε να μείνω 2 μήνες στο κρεβάτι. Αυτό τον καιρό άρχισα να γράφω! Στα μέσα ενημέρωσης γράφτηκαν βέβαια υπερβολές, ότι έγραψα το βιβλίο αυτούς τους δύο μήνες που έμεινα στο κρεβάτι. Στην πραγματικότητα χρειάστηκα τρία χρόνια γι’ αυτή τη δουλειά.
Γιατί γράψατε αυτό το βιβλίο?
Καταρχάς με ενδιαφέρει πράγματι το θεμελιώδες: Ποια είναι η ουσιαστική φύση της ύλης και του χωροχρόνου, τι είναι οι δυνάμεις, τι συμβαίνει πράγματι στο σύμπαν; Για μένα ήταν επίσης σημαντικό να δείξω τη σχέση με πειράματα όπως αυτό στη Γενεύη – θεωρώ ότι πρέπει να ξέρει ο κόσμος, τι συμβαίνει εκεί. Ένας από τους λόγους ήταν για μένα όμως, επειδή δεν υπάρχουν πολλά βιβλία Φυσικής από γυναίκες συγγραφείς. Έτσι δημιουργείται η εντύπωση ότι Φυσική είναι κάτι για αγόρια.
Έχετε υπόψη σας αντιδράσεις γυναικών για το βιβλίο σας;
Ναι και μάλιστα από γυναίκες όλων των ηλικιακών και κοινωνικών ομάδων. Πολλές έμειναν εκστατικές από τις ιδέες. Πρέπει να παραδεχτώ όμως ότι ανάμεσα στους αναγνώστες ήταν περισσότεροι άντρες παρά γυναίκες.
Διαβάζοντας το βιβλίο σας είχα την εντύπωση ότι αντιμετωπίζετε με σκεπτικισμό μεγάλες προσωπικότητες και μεγάλες ιδέες.
Ναι, κάτι είναι αλήθεια σ’ αυτό. Ως επιστήμων θεωρώ πολύ σημαντικό να διαχωρίσω σαφώς πίστη και αποδείξεις. Συμβαίνει συχνά να πιστεύουμε σε ίδιους μεγάλους ανθρώπους και τις ίδιες μεγάλες ιδέες. Σκοπός μας δεν είναι όμως να πιστεύουμε αλλά να καταλαβαίνουμε. Ο υπερβολικός σεβασμός που αναβλύζει από τα περισσότερα εκλαϊκευμένα βιβλία Φυσικής, δίνει στους αναγνώστες την εντύπωση ότι δεν δικαιούνται να προβληματιστούν σοβαρά πάνω στις παρουσιαζόμενες ιδέες. Ήθελα να αποφύγω την εντύπωση ότι εμείς είμαστε οι καπάτσοι καθηγητές, οι οποίοι εξηγούμε τον «κόσμο» αφυψηλού! Ήθελα να δώσω την εντύπωση ότι αυτό είναι κάτι για σένα, μπορείς να το καταλάβεις, αν προβληματιστείς.
Συναντήσατε ποτέ στη Φυσική κάτι που σας φάνηκε πολύ δύσκολο;
Πολύ δύσκολο; (σκέφτεται) Υπάρχουν στη Φυσική πολλά δύσκολα προβλήματα που δεν έχουν λυθεί. Αλλά, ο καλός Φυσικός πρέπει να φροντίσει να τα λύσει. Κι αν δεν αποδίδει μία μέθοδος, πρέπει να αναζητήσει κάποια άλλη.
Πώς φτάσατε στη Φυσική?
Στο σχολείο μου άρεσαν πολύ τα Μαθηματικά, επειδή τα προβλήματα είχαν μια καθαρή, επιβεβαιώσιμη λύση. Τα υπόλοιπα μαθήματα ήταν για μένα πολύ υποκειμενικά. Στο μάθημα των Αγγλικών (γλώσσα) είχαμε π.χ. θέματα της μορφής: «Αναφέρατε τρεις λόγους, γιατί αυτό το βιβλίο είναι πολύ σημαντικό!» Πρόκαιται για κάτι τυχαίο, γιατί ακριβώς τρεις λόγους και πώς μπορούμε να συμφωνήσουμε ποιοι λόγοι θα είναι αυτοί; Στη συνέχεια ασχολήθηκα όμως με τη Φυσική, γιατί με τρέλαινε η ιδέα ότι θα πέρναγα τη ζωή μου μόνο με καθαρά μαθηματικά. Ήθελα να κάνω κάτι που θα είχε μεγαλύτερη σχέση με τον κόσμο.
Δεν είχατε ποτέ κάποιο διαφορετικό επαγγελματικό στόχο?
Είχα! Όταν ήμουν μικρή έλεγα για κάποιο διάστημα ότι θα γίνω δικηγόρος.
Και γιατί δεν το διαλέξατε;
Ξέρετε, πρόσφατα μίλαγα με ένα δικαστή. Η δουλειά των δικαστών είναι αξιοθαύμαστη και σημαντική και επηρεάζει τον κόσμο. Αλλά αυτή η δουλειά στηρίζεται σε νόμους, οι οποίοι επινοούνται από ανθρώπους. Σαν Φυσικός αναζητώ η ίδια νόμους (κανόνες), οι οποίοι όμως δεν εξαρτώνται από ανθρώπους. Ίσως ακούγεται αφελές, αλλά μου αρέσει η ιδέα ότι η δουλειά μου θα έχει μια διάρκεια στην εξέλιξη του κόσμου.
Είχατε ως μαθήτρια ένα πρότυπο;
Όχι. Δεν γνώριζα κανέναν φυσικό επιστήμονα. Δεν είχαμε ανθρώπους με ακαδημαϊκές σπουδές στην οικογένεια. Η ιδέα, να γίνω καθηγήτρια, μου φαινόταν γι’ αυτό πάντα περίεργη.
Έχετε όμως μια αδελφή που είναι καθηγήτρια Πληροφορικής.
Ναι, αλλά αυτή είναι νεότερή μου, αυτή είχε λοιπόν ένα πρότυπο. (γελάει) Συχνά απαντάμε για αστείο, όταν μας ρωτάνε για επιστήμονες στην οικογένεια: Εγώ λέω όχι κι αυτή λέει ναι!
Πολλοί άνθρωποι, ακόμα και πολύ ευφυείς, δεν έχουν σχέση με τις φυσικές επιστήμες. Από πού προέρχεται αυτό;
Αυτό είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα. Σε πολλούς κύκλους θεωρείται δυσάρεστο να μην ξέρεις για τον Shakespeare, αλλά οι ίδιοι άνθρωποι είναι υπερήφανοι που δεν έχουν ιδέα για τη δομή του ατόμου. Και τα δύο θέματα αποτελούν μέρος του πολιτισμούς μας και πρέπει να γνωρίζουμε και για τα δύο.
Η εφημερίδα Guardian έγραψε ένα απόφθεγμά σας την εξής πρόταση: «Με κάθε εργασία που δημοσιεύω, μου φαίνεται η ύπαρξη του θεού όλο και πιο απίθανη.»
Δεν μπορώ να φανταστώ ότι έχω πει κάτι τέτοιο. Αυτή η διατύπωση δεν έχει νόημα για μένα και δεν συνηθίζω να λέω πράγματα χωρίς νόημα. (γελάει) Ο συγκεκριμένος δημοσιογράφος είχε μια έτοιμη ιστορία στο μυαλό και προσάρμοσε σ’ αυτή τα λόγια μου.
Και ποια είναι η άποψή σας για τη θρησκεία;
Επιστήμη και θρησκεία είναι για μένα δύο τελείως διαφορετικά πράγματα και δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους. Προσπαθούμε να διερευνήσουμε με επιστημονικές μεθόδους τη συγκρότηση του κόσμου. Αυτό δεν κάνει κάποιον πιστό ή άπιστο. Η επιστήμη δεν θα απαντήσει ποτέ στο ερώτημα «γιατί;» Αντίστροφα, πάντα απέτυχε η προσπάθεια να εξηγήσεις τη φύση με τη βοήθεια της θρησκείας.
Είναι αλήθεια ότι οι Φυσικοί είναι περισσότερο πιστοί απ’ ότι οι Βιολόγοι;
Αυτό δεν το ξέρω. Διαπιστώνω όμως με τον καιρό ότι, όχι μόνο πολιτικοί, αλλά και επιστήμονες δεν τολμάνε πια να παραδεχτούν δημόσια ότι δεν είναι πιστοί. Δεν μιλάνε βέβαια για θεό, αλλά θαυμάζουν το μεγαλείο του σύμπαντος και συμπληρώνουν ότι ίσως να βρίσκεται κάτι ανώτερο από πίσω. Θεωρώ αυτή την επιχειρηματολογία αποκρουστική! Φυσικά και είναι το σύμπαν αξιοθαύμαστο, αλλά αυτό το γεγονός δεν χρειάζεται θρησκευτικούς όρους.
Γιατί λέτε το κάνουν αυτό μερικοί επιστήμονες;
Γιατί φοβούνται ότι δεν θα έχουν ακροατήριο. Δεν ξέρω αν είναι κι εδώ (στην Ευρώπη) πρόβλημα, αλλά στις ΗΠΑ ταυτίζεται με την πάροδο του χρόνου η ηθική με την πίστη. Όποιος αυτοχαρακτηρίζεται ως άπιστος, διακινδυνεύει να θεωρηθεί ανήθικος. Αυτό είναι γελοίο! Μπορεί κάποιος να είναι άθεος και παρ’ όλα αυτά να είναι καλός άνθρωπος. Κατά κάποια έννοια είναι οι άθρησκοι πιο ηθικοί από τους θρησκευόμενους, γιατί οι πρώτοι κάνουν το καλό από καθαρή μεγαλοψυχία και όχι επειδή ελπίζουν σε μια ανταμοιβή μετά θάνατον.
Η ιδέα ότι θα μπορούσε να υπάρχει κάτι ακόμα μεγαλύτερο, δεν σας δίνει κάποιο ερέθισμα;
Όχι. Μου αρκεί ο κόσμος που έχουμε εδώ. Φυσικά και σε μένα προκαλεί μερικές φορές αμηχανία η σκέψη ότι η ζωή δεν έχει κάποιο τελικό σκοπό. Γεγονός είναι όμως ότι τα πράγματα συμβαίνουν, είτε υπάρχει από πίσω κάποιος βαθύτερος σκοπός είτε όχι. Η τέχνη για κάθε άνθρωπο είναι να δώσει ο ίδιος νόημα και να ρυθμίσει τα πάντα έτσι, ώστε να προκύψουν σημαντικά πράγματα. Αυτό δεν οδηγεί στην αντίληψη ότι κάπου εκεί έξω υπάρχει μια ανώτερη εξουσία.
Όταν οι Φυσικοί δεν μπορούν να εξηγήσουν κάτι προστρέχουν στη λεγόμενη «ανθρωπική αρχή». Αυτό σημαίνει ότι, αν το σύμπαν δεν ήταν έτσι, όπως είναι τώρα, τότε δεν θα ήμασταν εδώ και δεν θα μπορούσαμε να το παρατηρούμε. Αυτό ακούγεται επίσης σχεδόν σαν θρησκευτικό ή δίνει την εντύπωση κυκλικού συλλογισμού.
Δεν μου αρέσει η «ανθρωπική αρχή». Ότι δεν θα είμασταν εδώ, αν το σύμπαν είχε άλλες ιδιότητες, είναι βεβαίως δυνατόν - αλλά πρέπει να σταματήσουμε γι' αυτό το λόγο να αναζητούμε εξηγήσεις για τις ιδιότητες αυτού του σημερινού σύμπαντος; Με ποια κριτήρια θα αποφασίσουμε, ποια θέματα μπορούμε να συνεχίσουμε να τα διερευνούμε και για ποια άλλα αρκεί η αναφορά της «ανθρωπικής αρχής»; Φυσικά, κάποια μυστικά του σύμπαντος είναι πολύ δύσκολο να αποκωδικοποιηθούν, αλλά το γεγονός ότι δεν έχουμε ακόμα τις λύσεις, δεν σημαίνει καθόλου ότι δεν υπάρχουν αυτές οι λύσεις.
Είναι η ανθρωπική αρχή συγκρίσιμη με την «Θεωρία του Ευφυούς Σχεδιασμού»;
Όχι, ο «Ευφυής Σχεδιασμός» στηρίζεται στην πίστη ότι υπάρχει κάτι ή κάποιος που διαμόρφωσε τον κόσμο. Η «ανθρωπική αρχή» δεν φτάνει τόσο μακριά. Πιστεύω όμως ότι το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν την Εξέλιξη. Ακόμα και αντίπαλοι του «Ευφυούς Σχεδιασμού» συχνά δεν καταλαβαίνουν τις θεμελιώδεις αρχές της Εξελικτικής Θεωρίας, πολύ λιγότερο τις λεπτομέρειες. Πώς είναι δυνατόν να γίνει μ' αυτά τα δεδομένα μια λογική συζήτηση;
