Πριν από μερικούς μήνες κυκλοφόρησε το περιοδικό Economist με κύριο θέμα τα ρομπότ. Μάλιστα, το εξώφυλλο ήταν πολύ χαρακτηριστικό και είχε τον τίτλο: «Rise of the Robots». Στα μέσα Μαρτίου, ο Μπιλ Γκέιτς σε μια ομιλία του στο American Enterprise Institute αναφέρθηκε και αυτός στα ρομπότ (ή software substitution όπως τα λέει ο ίδιος) και στον ρόλο που θα παίξουν τα επόμενα χρόνια στη ζωή μας. Τόσο το αφιέρωμα του Economist όσο και η ομιλία του Γκέιτς αναδεικνύουν το γεγονός ότι πολλές από τις δραστηριότητες που σήμερα γίνονται από ανθρώπους στο μέλλον θα γίνονται φτηνότερα και αποτελεσματικότερα από τα ρομπότ.
Σύμφωνα με τον Μπιλ Γκέιτς:
«Η αντικατάσταση από λογισμικό (software substitution) για οδηγούς ή γκαρσόνια ή νοσοκόμους είναι σε εξέλιξη… Η τεχνολογία με την πάροδο του χρόνου θα περιορίσει τη ζήτηση για εργασία, ειδικά για δουλειές με χαμηλή εξειδίκευση… Σε 20 χρόνια από σήμερα, η ζήτηση για εργασία για πολλές δραστηριότητες θα είναι σημαντικά χαμηλότερη. Δεν νομίζω ότι οι άνθρωποι έχουν αυτή την εικόνα στο μυαλό τους». Και εύλογα δημιουργείται η απορία: Τι θα γίνουν όλοι αυτοί οι συνάνθρωποί μας που θα μείνουν χωρίς δουλειά; Πριν προσπαθήσω να δώσω μια απάντηση στο ερώτημα αυτό, θεωρώ ότι είναι σκόπιμο να δούμε πρώτα τις αλλαγές που έφεραν στη ζωή μας οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, γιατί πιστεύω ότι θα μας βοηθήσει στην κατανόηση και την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Με την εμφάνιση των πρώτων υπολογιστών, στις αρχές της δεκαετίας του ’50, με τις τεράστιες για την εποχή εκείνη δυνατότητές τους, ξεκίνησε και η συζήτηση για την επίδραση που θα είχαν στην αγορά εργασίας. Υπήρχε ακριβώς ο ίδιος προβληματισμός. Ότι δηλαδή, θα δημιουργήσουν μια άνευ προηγουμένου ανεργία και μάλιστα στους υπαλλήλους γραφείου (white collar workers). Ηταν τόσο μεγάλη η φοβία, την εποχή εκείνη, ότι οι υπολογιστές θα υποκαταστήσουν τους ανθρώπους σε όλες τις δραστηριότητες, που αποτυπώνεται με τον καλύτερο τρόπο στην ακόλουθη χαριτωμένη ιστορία.
Οι Times του Λονδίνου, το 1966, έκαναν ένα διαγωνισμό για τον πιο πρωτότυπο πρωτοσέλιδο τίτλο που μπορεί να είχε η εφημερίδα το έτος 2000. Τον διαγωνισμό τον κέρδισε ο τίτλος «Government Computer Resigns»!. Ηταν τόσο μεγάλη η προκατάληψη, ώστε πίστευαν ότι το 2000 οι υπολογιστές θα είχαν υποκαταστήσει τους πολιτικούς! Μακάρι να γινόταν.
Επειδή οι πρώτες χρήσεις των εμπορικά διαθέσιμων υπολογιστών ήταν στα λογιστήρια των επιχειρήσεων, οι πρώτοι πολέμιοι ήταν οι λογιστές, οι οποίοι φοβούνταν ότι θα μείνουν χωρίς δουλειά. Η πραγματικότητα όμως αποδείχτηκε εντελώς διαφορετική. Είναι γεγονός ότι οι λογιστές όπως τους ξέραμε (τότε), εξαφανίστηκαν. Τους βλέπουμε σε παλιές ταινίες να φοράνε τα μαύρα πρόσθετα μανίκια, για να μη λιώνουν τα σακάκια τους, από το συνεχές τρίψιμο-γράψιμο στα κατάστιχα των επιχειρήσεων. Αυτή η βαρετή δουλειά χάθηκε, αλλά οι λογιστές ουσιαστικά αναβαθμίστηκαν και σήμερα δουλεύουν όλοι με υπολογιστές κάνοντας καλύτερα και αποδοτικότερα τη δουλειά τους.
Ελάτε να δούμε άλλο ένα παράδειγμα. Αποφοίτησα ως πολιτικός μηχανικός από το ΕΜΠ το 1964. Το κυριότερο πρόβλημα του μηχανικού της εποχής εκείνης ήταν η στατική επίλυση του φέροντος οργανισμού της κατασκευής. Ουσιαστικά τρώγαμε όλο τον χρόνο μας για να κάνουμε αριθμητικές πράξεις. Σήμερα η δουλειά του μηχανικού έχει αναβαθμιστεί σε πολύ υψηλότερα επίπεδα. Η στατική επίλυση γίνεται με υπολογιστές και ο μηχανικός ασχολείται αποκλειστικά με τον σχεδιασμό πολύπλοκων κατασκευών που θα ήταν αδύνατο να επιλυθούν με το «χέρι». Ακόμα στις κατασκευές, έχουμε σημαντική οικονομία στα υλικά, διότι οι υπολογισμοί με το χέρι και τον λογαριθμικό κανόνα ήταν στο παρελθόν προσεγγιστικοί και όχι ακριβείς.
Η βιομηχανία των υπολογιστών έχει δημιουργήσει εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας σε όλο τον κόσμο, ώστε είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να υπολογίσει κάνεις το ισοζύγιο των θέσεων εργασίας που χάθηκαν από τους υπολογιστές και αυτών που δημιουργήθηκαν για τους υπολογιστές. Σήμερα, λοιπόν, ύστερα από 60 περίπου χρόνια έχουμε διαπιστώσει ότι όχι μόνο δεν δημιούργησαν ανεργία οι υπολογιστές, αλλά έχουν δημιουργηθεί εκατομμύρια θέσεις εργασίας γύρω από αυτούς, μας έχουν κάνει τη ζωή πολύ πιο εύκολη, πολλά επαγγέλματα έχουν αναβαθμιστεί και είναι αδύνατο να φανταστούμε τη ζωή μας χωρίς υπολογιστές.
Θα κλείσω το κομμάτι που αφορά τους υπολογιστές με ένα απόφθεγμα του Τζον Φ. Κένεντι: «Πιστεύω ότι αν οι άνθρωποι έχουν το ταλέντο να εφεύρουν νέες μηχανές που κάνουν άλλους ανθρώπους να χάνουν τις δουλειές τους, οι ίδιοι άνθρωποι έχουν το ταλέντο να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας για τους ανέργους αυτούς».
Νομίζω ότι η μετέπειτα πραγματικότητα δικαίωσε απόλυτα τον δολοφονηθέντα πρόεδρο των ΗΠΑ.
Και πάμε τώρα να δούμε πώς θα επηρεάσουν τη ζωή μας τα ρομπότ. Αυτά έχουν μπει για καλά στη ζωή μας εδώ και πολλά χρόνια, έστω και αν ακόμα δεν τα βλέπουμε να εξαπλώνονται όπως οι υπολογιστές. Είναι αποκαλυπτικό ότι η Google τα τελευταία χρόνια εξαγόρασε δέκα εταιρείες που ασχολούνται αποκλειστικά με τα ρομπότ. Υπάρχουν περισσότερα από 10 εκατομμύρια ρομπότ-σκούπες που σκουπίζουν πατώματα σε όλο τον κόσμο.
Πάμε στην αυτοκινητοβιομηχανία. Τα σημερινά αυτοκίνητα κατασκευάζονται με τη βοήθεια τεραστίων ρομπότ. Αν δεν υπήρχαν τα ρομπότ, τα αυτοκίνητα θα ήταν χειροποίητα και θα κόστιζαν όσο μια Rolls Royce. Χάρις στα ρομπότ έχουμε αυτοκίνητα προσιτά σε όλους. Μπορεί λοιπόν τα ρομπότ να περιόρισαν τις θέσεις εργασίας στην αυτοκινητοβιομηχανία, αλλά ουσιαστικά μεγάλωσαν σημαντικά την αγορά και έτσι δημιουργήθηκαν πολλά νέα εργοστάσια με λιγότερο προσωπικό.
Ρομπότ κατασκευάζουν τα ολοκληρωμένα κυκλώματα, που είναι η βάση των υπολογιστών και των κινητών τηλεφώνων. Χωρίς τα ρομπότ οι προσωπικοί υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα θα κόστιζαν μια περιουσία και φυσικά δεν θα ήταν δυνατό να έχουμε τη σημερινή εξάπλωσή τους. Ακριβώς επειδή είναι οικονομικά προσιτά έχουν δημιουργήσει μια καινούργια αγορά, η οποία προσφέρει πολλαπλάσιες θέσεις εργασίας.
Υπάρχουν ακόμα και άλλες, πολύ εξειδικευμένες, δραστηριότητες που εκτελούνται από ρομπότ, όπως η εξερεύνηση του πλανήτη Αρη και η εξουδετέρωση εκρηκτικών μηχανισμών. Αυτό όμως που προβλέπουν οι ειδικοί, είναι ότι τώρα πλέον διαθέτουμε την τεχνολογία (ταχύτατους επεξεργαστές, ευαίσθητους αισθητήρες και μεγάλες ταχύτητες μετάδοσης δεδομένων), ώστε να αρχίσει η κατασκευή οικιακών ρομπότ σε προσιτές τιμές και έτσι να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την αυξημένη ανεργία.
Προσωπικά πιστεύω ότι θα δούμε ακριβώς την ίδια εξέλιξη όπως και στους υπολογιστές. Δηλαδή, ορισμένα επαγγέλματα θα χαθούν και οι υπηρεσίες τους θα παρέχονται από μηχανές, αλλά παράλληλα θα δημιουργηθούν εντελώς νέες δραστηριότητες, οι οποίες θα αναπληρώσουν τις θέσεις εργασίας που θα χαθούν. Αυτό όμως συμβαίνει από καταβολής κόσμου. Οι εξελίξεις καταργούν θέσεις εργασίας, αλλά δημιουργούν άλλες. Επιπλέον, οι άνθρωποι θέλουν να εργάζονται λιγότερες ώρες και να απολαμβάνουν περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες. Μόνο η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση.
Για να κλείσω το θέμα, θα επανέλθω στην ομιλία του Μπιλ Γκέιτς. Αυτή την εποχή τα συνδικάτα στις ΗΠΑ ζητούν την αύξηση των κατωτάτων μισθών και ημερομισθίων. Ο Γκέιτς, λοιπόν, καλεί τους πολιτικούς να μην ενδώσουν στις απαιτήσεις αυτές, γιατί θα ευνοήσουν την αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από τα ρομπότ. Πάει ένα βήμα παραπάνω. Καλεί τους πολιτικούς να καταργήσουν τον Φόρο Μισθωτών Υπηρεσιών, ώστε οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι να έχουν μικρότερο κόστος και επιπλέον «γονατιστοί (οι πολιτικοί) να παρακαλούν τις επιχειρήσεις να απασχολούν ανθρώπους αντί για αλγορίθμους».
Αξίζει πάντως να σημειώσω ότι ο Μπιλ Γκέιτς είναι ίσως ο μεγαλύτερος φιλάνθρωπος στον κόσμο, ο οποίος με το Ιδρυμα Melina and Bill Gates Foundation βοηθά τις φτωχές χώρες και η έκκλησή του για να μην αυξηθούν οι μισθοί γίνεται για να προστατευτεί η ανθρώπινη εργασία. Και να μην ξεχνάμε, στην καπιταλιστική Αμερική η ανεργία είναι σήμερα μόνο 6,3%.
Ανδρέα Δρυμιώτη στην Καθημερινή 8/2014
