Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα βιβλία της δεκαετίας του 90. Το κέντρο της σκέψης του συγγραφέα αποτελεί η πεποίθηση ότι μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, οι νέες συγκρούσεις θα είναι μεταξύ πολιτισμών. Με αυτή τη λογική χωρίζει το πλανήτη σε ζώνες επιρροής 9 διαφορετικών πολιτισμών. Τα επιχειρήματα του πολλές φορές είναι θολά έως και ύποπτα (π.χ ψηφοφορία εντός της Δ.Ο.Ε.), ενώ είναι ιδιαίτερα επικριτικός και χωρίς αντικειμενικότητα με το Ισλάμ καθώς το ανάγει σε πραγματική απειλή για τη δύση. Απειλή όμως βλέπει και από την ανάδυση της Κίνας στην Ασία. Το έργο του Χάντιγκτον περισσότερο συσκοτίζει παρά φωτίζει τη σύγχρονη πραγματικότητα, ενώ μεροληπτικά εξωραΐζει ενέργειες των Η.Π.Α όπως ο βομβαρδισμός της Χιροσίμα. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί πως ο συγγραφέας πρόβλεψε επιτυχώς τη τάση των σημερινών συγκρούσεων, αντίθετα στο έργο του αντανακλάται κάπως πρώιμα ο επαναπροσδιορισμός στρατηγικής της υπερδύναμης και της νέας τάξης.
Αν μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ η πολεμική βιομηχανία της δύσης είχε θέσει στον εαυτό της, το καβαφικό ερώτημα “τώρα τι θα απογίνουμε χωρίς βαρβάρους”, θα πρέπει να υποδέχτηκε με ενθουσιασμό το δεύτερο πιο πολυσυζητημένο έργο του Σάμιουελ Χάντιγκτον- μετά το Τέλος της ιστορίας του Φ. Φουκουγιάμα – με τίτλο Η σύγκρουση των πολιτισμών. Σε αυτό ο διάσημος αμερικάνος διανοούμενος χωρίζει τον πλανήτη εννιά (Δυτικός, Λατινοαμερικάνικος, Αφρικάνικος, Ισλαμικός, Σινικός, Ινδουιστικός, Ορθόδοξος, Βουδιστικός, Ιαπωνικός) πολιτισμούς, από τους οποίους στους πέντε οι θρησκεία έχει καθοριστικό ρόλο. Ο ίδιος δεν αποδέχεται τη θεωρία του Φουκουγιάμα περί τέλους της ιστορίας καθώς υποστηρίζει πως τις οικονομικές, τις πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές θα τις αντικαταστήσουν οι διαφορές στην κουλτούρα και αυτός θα είναι ο λόγος επικίνδυνων συγκρούσεων. Μάλιστα διαβλέπει πως η κύρια διαίρεση θα είναι μεταξύ της δύσης και όλων των υπόλοιπων.
Σε ότι αφορά το Ισλάμ, ίσως επειδή ο Χάντιγκτον βλέπει ομοιότητες με το Μαρξισμό φτάνει στο σημείο να το δαιμονοποιήσει και να το ανάγει σε απειλή για του άλλους πολιτισμούς. Γι’ αυτόν το κύριο πρόβλημα της δύσης δεν είναι ο ισλαμικός «φονταμενταλισμός» αλλά το ίδιο το Ισλάμ, τα σύνορα του οποίου είναι «αιματοβαμμένα όπως και το εσωτερικό του». Δεν σταματά εκεί όμως, η ανάδυση της Κίνας επίσης είναι πιθανή πηγή μεγάλου «διαπολιτισμικού» πολέμου και φτάνει στο συμπέρασμα πως «είναι προς το συμφέρον των Αμερικάνων να είναι έτοιμοι να πολεμήσουν, αν είναι απαραίτητο, εναντίον της Κίνας και να εμποδίσουν την ηγεμονία της στην Ανατολική Ασία». Η όλη προσπάθεια του Χάντιγκτον τελικά συσκοτίζει παρά φωτίζει την πραγματικότητα, αφού ντύνοντας τις συγκρούσεις με θρησκευτικό ή πολιτισμικό μανδύα αποφεύγει την αλήθεια που συνοδεύει την ώριμη νεοτερικότητα & την επικράτηση στο ιστορικό προσκήνιο των εθνών κρατών. Δηλαδή, πως καμιά άρχουσα τάξη δεν ρίχνει τη χώρα της σε πόλεμο αν δεν προσβλέπει σε κάποιο οικονομικό ή γεωπολιτικό όφελος που θα την καταστήσει ισχυρότερη έναντι των ανταγωνιστών της.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ
