Περισιανίδης Ευθύμιος
Το κείμενο αυτό αναφέρεται εκ πρώτης σε αυτούς που είναι κατά του μνημονίου. Σε δεύτερο επίπεδο σε αυτούς που είναι σκεπτικιστές απέναντι στο ευρώ αλλά πιστεύουν ότι πλέον δε μας συμφέρει να φύγουμε και να επιστρέψουμε στο εθνικό μας νόμισμα.
Αρχικά να εξηγήσουμε τι σημαίνει ευρώ. Το ευρώ είναι ξένο νόμισμα. Ξένο νόμισμα σημαίνει πως το νόμισμα που κυκλοφορεί στη χώρα δεν εκδίδεται από το δικό σου κράτος. Το εκδίδει κάποια άλλη κεντρική εξουσία, (η Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα για παράδειγμα) και το τροφοδοτεί ως δάνειο στις δικές σου τράπεζες. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, η κεντρική αυτή εξουσία, η οποία σου επιβάλλει και τα μνημόνια συμπτωματικά, ρυθμίζει το πόσο χρήμα θα κυκλοφορεί στην οικονομία σου, τα επιτόκια καταθέσεων, τα επιτόκια δανεισμού και την πολιτική που θα ακολουθήσουν σε πολλούς τομείς οι τράπεζές και η οικονομία σου. Επιπρόσθετα, αλλά όχι άνευ σημασίας, χρησιμοποιώντας ξένο νόμισμα δεν μπορεί η χώρα να καθορίσει την εξωτερική ισοτιμία του νομίσματος, δηλαδή την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών της.
Παρακάτω θα προσπαθήσω να εξηγήσω τι συνέπειες είχαν όλα αυτά τα τελευταία 10 χρόνια στην οικονομία μας. Επειδή όμως, πιθανό να πιστεύετε πως πλέον δε μας συμφέρει να φύγουμε από το ευρώ, θα προσεγγίσουμε και τις συνέπειες που θα έχει η παραμονή μας τα επόμενα χρόνια. Εξετάζουμε δηλαδή το παρελθόν και το μέλλον του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος.
Εμπορικό ισοζύγιο (Εξαγωγές – Εισαγωγές)
Το παρελθόν
Μας κατηγορούν πως καταναλώνουμε περισσότερα από όσο παράγουμε. Σε αυτό συνέβαλε αποφασιστικά το ευρώ. Ένας τρόπος να μειώσεις τις εισαγωγές και να αυξήσεις τις εξαγωγές είναι μέσω του νομίσματος. Είναι ο λεγόμενος ‘προστατευτισμός’. Μια υποτίμηση αποτρέπει αναγκαστικά τους καταναλωτές να αγοράζουν ξένα προϊόντα ενώ κάνει αντίστοιχα τα Ελληνικά πιο ανταγωνιστικά. Αποτέλεσμα τα λεφτά μένουν στον τόπο μας. Η απασχόληση είναι μεγαλύτερη αφού υπάρχει περισσότερη παραγωγή αναγκαστικά για να καλύψει τη ζήτηση. Δεν είναι όμως μόνο το θέμα της υποτίμησης. Με το ευρώ το νόμισμά μας ανατιμήθηκε πέρα των δυνατοτήτων της οικονομίας. Σκεφτείτε πως τα χρόνια του ευρώ χώρες όπως η ΗΠΑ, λόγω της σχέσης δολαρίου – ευρώ, εμφανιζόντουσαν ‘φθηνές’ για τον Έλληνα. Η πλήρη διαστρέβλωση της οικονομίας.
Στα χρόνια του ευρώ το εμπορικό ισοζύγιο είχε μια απότομη πτώση. Όχι μόνο για εμάς αλλά και για τις περιφερειακές οικονομίες της ευρωζώνης.
Αποτέλεσμα, αναγκαστικός δανεισμός για να καλύψουμε σαν χώρα το έλλειμμα, κλείσιμο παραγωγικών επιχειρήσεων και ανεργία που προκάλεσε το κλείσιμο αυτών των επιχειρήσεων.
Το μέλλον
Λόγω έλλειψης χρημάτων το εμπορικό ισοζύγιο βελτιώθηκε και θα βελτιωθεί και άλλο. Η βελτίωση που θα υπάρξει θα είναι λόγω της φτωχοποίηση του πληθυσμού και όχι λόγω της ανάπτυξης. Παρόλα αυτά η βελτίωση δεν θα είναι η ίδια σε σχέση με αυτή που θα είχαμε στην περίπτωση εθνικού νομίσματος. Με την υποτίμηση ο τουρισμός και τα Ελληνικά προϊόντα θα ήταν πιο ελκυστικά σε ντόπιους και ξένους, ενώ τα εισαγόμενα λόγω του ότι θα ήταν ακριβότερα δε θα πουλούσαν το ίδιο στο εσωτερικό της χώρας.
Για παράδειγμα κάποιος που έχει λεφτά σήμερα στην Ελλάδα, έχει κάθε λόγο να κάνει διακοπές στο εξωτερικό όταν ακόμα και με τέτοια ύφεση στη χώρα μας θα του στοιχίσει πάνω κάτω τα ίδια με ένα ταξίδι σε κάποιο Ελληνικό νησί.
Κρατικός Δανεισμός
Το παρελθόν
Με το ευρώ είναι αλήθεια τι δεν αυξήθηκε πολύ ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ ο οποίος έμεινε χονδρικά στο 105% πριν από την κρίση. Αν και το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο από μόνο του διεύρυνε τον δανεισμό της χώρας, το πρόβλημα εντοπίζεται αλλού. Το χρέος από εκεί που ήταν υπό τη μορφή δραχμής έγινε συνάλλαγμα. Πριν το ευρώ το 80% τους χρέους ήταν δραχμικό, καθιστώντας την περίπτωση της χρεοκοπίας μια τελείως διαφορετική υπόθεση από οτι είναι σήμερα. Ακόμα και αν χρεοκοπούσαμε υποθετικά με τη δραχμή, το χρέος θα ήταν εγχώριο και όχι εξωτερικό κάνοντάς το πιο διαχειρίσιμο.
Το μέλλον
Το καινούργιο χρέος θα εκφράζεται και αυτό σε ευρώ. Κάνοντας την αποπληρωμή του το ίδιο επικίνδυνη με την προηγούμενη. Kάθε χρηματοδότηση της οικονομίας μπορεί να γίνεται μόνο σε ευρώ. Δεν έχουμε τη δυνατότητα εσωτερικού δανεισμού, έκδοσης χρήματος κτλ.
Ιδιωτικός Δανεισμός
Το παρελθόν
Το ευρώ επέτρεψε τον υπερδανεισμό των νοικοκυριών και μάλιστα υπό τη μορφή συναλλάγματος (δηλαδή ευρώ = ξένο νόμισμα). Με τη δραχμή αυτό πολύ απλά δε μπορούσε να γίνει. Η ίδια η μορφή του νομίσματος σε προστάτευε από τέτοιες πρακτικές. Θυμάστε καταναλωτικά δάνεια επί δραχμής; Τα υψηλά επιτόκια απέτρεπαν τα νοικοκυριά από τον άσκοπο δανεισμό. Αποτέλεσμα; Με το ευρώ είχαμε μια υπερχρέωση των νοικοκυριών η οποία υπερβαίνει τις ικανότητες της χώρας (δεν υπήρχε ο προστατευτισμός του νομίσματος) ενώ επιπλέον το χρέος είναι σε μορφή συναλλάγματος. Σε αυτό συνετέλεσαν τα (αρχικά) χαμηλά επιτόκια του ευρώ και η απληστία των τραπεζών, οπότε άφθονο χρήμα μοιράστηκε υπό τη μορφή δανείων. Δυστυχώς, αλλά όχι τυχαία, τα επιτόκια ανέβηκαν και πολλά δάνεια σταμάτησαν να εξυπηρετούνται. Αντίθετα, τα υψηλά δραχμικά επιτόκια απέτρεπαν τον δανεισμό και ωθούσαν στην αποταμίευση από όπου εξασφαλίζονταν κέρδη για τα νοικοκυριά. Συντελέστηκε δηλαδή και μια κοινωνική μεταβολή, μια μεταβολή στον τρόπο ζωής. Από την αυτάρκεια και τα πλεονασματικά ισοζύγια των νοικοκυριών, περάσαμε στην τακτική των ελλειμμάτων ακόμα και μέσα στο σπίτι μας.
Το μέλλον
Στην εποχή του μνημονίου ουσιαστικά οι τράπεζες δεν δανείζουν. Οπότε το πρόβλημα της εξέλιξης του υπερδανεισμού δεν υπάρχει. Από την άλλη όμως οι τράπεζες δε δανείζουν και υγιείς επιχειρήσεις οι οποίες ασφυκτιούν μη μπορώντας να επενδύσουν και να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους. Επιπλέον αποτρέπονται οι εγχώριες επενδύσεις. Πού θα βρει κεφάλαια να στήσει την επιχείρησή του ο νέος επιχειρηματίας; Να ανοίξει ένα μαγαζί ας πούμε. Από τις αποταμιεύσεις του συνταξιούχου πατέρα του που βλέπει τη σύνταξή του να μη φτάνει ούτε για τρόφιμα; Με τη δραχμή δε θα υπήρχε τέτοιο πρόβλημα. Τα επιτόκια θα ήταν τέτοια που θα απέτρεπαν τον άσκοπο καταναλωτικό δανεισμό ενώ θα επέτρεπαν την ανάπτυξη επιχειρήσεων. Το θέμα είναι πολύ σοβαρό μια που ένας σημαντικός λόγος της υποανάπτυξης της χώρας είναι οτι οι τράπεζες ουσιαστικά δε δανείζουν τις επιχειρήσεις. Μην ξεχνάμε πως οι επιχειρηματίες δανείζονται όχι όταν τα επιτόκια είναι χαμηλά, αλλά όταν βλέπουν πως το παραγόμενο προϊόν θα «περπατήσει» στην αγορά, θα φέρει κέρδη και θα αποπληρωθούν τα δάνεια. Σε περιόδους γενικευμένης ύφεσης, ανασφάλειας, εκτινασσόμενης ανεργίας και μειώσεως εισοδημάτων ουδείς επενδύει καθώς ενστικτωδώς και πολύ ορθά προβλέπει πως δεν θα βρεθούν πελάτες.
Ανεργία – Απασχόληση
Το παρελθόν
Η ανεργία και αυτή μεγάλωσε τα χρόνια του ευρώ για τους λόγους που αναφέραμε στο ‘εμπορικό ισοζύγιο’. Αυξημένες εισαγωγές, άρα κλείσιμο Ελληνικών επιχειρήσεων άρα λιγότερα απασχολούμενα άτομα. Από 5% που ήταν πριν το ευρώ έφτασε σε επίπεδα 7% και 10%. Η διαφορά μπορεί να μη φαίνεται μεγάλη. Σκεφτείτε όμως πως η απασχόληση που είχαμε ήταν ‘πλαστή’ με την έννοια πως βασιζόταν στην υπερκατανάλωση η οποία μάλιστα πολλές φορές ήταν συγκυριακή. (Βλέπε φούσκα ακινήτων).
Το μέλλον
Με την πολιτική του μνημονίου αλλά και γενικότερα με οποιαδήποτε πολιτική λόγω της μείωσης της κυκλοφορίας των χαρτονομισμάτων η εκτεταμένη ανεργία είναι μαθηματικά αναπόφευκτη. Ο μόνος θεωρητικός τρόπος είναι να λειτουργήσει η εσωτερική υποτίμηση και να παίρνουμε π.χ. όλοι το 1/3 του μισθού που παίρνουμε με τιμές επίσης στο 1/3. Τέτοιο σενάριο όμως δεν υπάρχει, επειδή πολύ απλά η εσωτερική υποτίμηση δε δουλεύει.
Πληθωρισμός – Καταθέσεις
Το παρελθόν
Θεωρητικά ο πληθωρισμός έπεσε με το ευρώ. Από εκεί που είχαμε με τη δραχμή 15% και 20%, με το ευρώ είχαμε επισήμως 3% και 4%. Πράγμα φυσικά καλό. Ωστόσο αυτό που έχει σημασία είναι η αγοραστική δύναμη του καταναλωτή η οποία μειώθηκε δραματικά τα χρόνια του ευρώ. Διαισθητικά το φαινόμενο αυτό αποδόθηκε σαν ακρίβεια. Και πράγματι στο καλάθι της νοικοκυράς μπαίναν τα μισά αγαθά από όσα μπορούσε να αγοράσει με δραχμές ίσης αξίας. Αντίθετα γίναν προσιτά τα εισαγόμενα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας τα οποία προέρχονται από χώρες με πολύ ασθενέστερο νόμισμα και εξευτελιστικούς μισθούς. Επίπεδες τηλεοράσεις, κινητά κτλ. Τα ευρωπαϊκά αυτοκίνητα, όσα παράγονται ακόμη εντός ΕΕ, δεν φθήνυναν, αλλά έχοντας στο χέρι μας σκληρό νόμισμα, νομίζαμε πως είναι πιο προσιτά. Ωστόσο το ‘πλεονέκτημα’ αυτό υπήρχε σε προϊόντα τα οποία δεν είναι άμεσης ανάγκης και τα οποία συντέλεσαν στην διεύρυνση του ελλείμματος στο εμπορικό ισοζύγιο που μιλήσαμε παραπάνω. Στην πράξη η Ελλάδα είχε ακόμη και διπλάσιο πληθωρισμό από αυτόν της Ευρωζώνης, και το σωστό είναι να συγκρινόμαστε πλέον με τις χώρες που έχουν ευρώ.
Από την άλλη ο καταναλωτής έχασε και από τα χαμηλά επιτόκια καταθέσεων, σε αντίθεση με τα χρόνια της δραχμής που οι καταθέσεις δίναν μεγάλες αποδόσεις. Τα χαμηλά επιτόκια καταθέσεων εκτός από το γεγονός ότι απαξίωσαν την αποταμίευση δημιούργησαν συνθήκες υψηλού πληθωρισμού σχετικά πάντα με τα επίπεδα στην Ευρωζώνη.
Το μέλλον
Πληθωρισμό με το ευρώ έχουμε παραδόξως ακόμα και με ύφεση. Με τη δραχμή βέβαια λογικά θα έχουμε πολύ μεγαλύτερο, το στοίχημα όμως είναι αυτός ο πληθωρισμός να καλύπτεται από την αύξηση των εισοδημάτων και να ισορροπεί σε τιμές ευνοϊκές για τους πολίτες. Με υψηλό πληθωρισμό ζεις, με εκτεταμένη ανεργία, όπως αυτή που δημιουργεί το ευρώ, όχι.
Τράπεζες – Φυγή κεφαλαίων
Το παρελθόν
Οι τράπεζες την εποχή του ευρώ πολλαπλασίασαν τα κέρδη τους. Σε άθροισμα 5 μεγάλων τραπεζών από 700 εκ κέρδη το 2000 φτάσαμε τα 2,5 δις το 2005. Από την άλλη είχαμε ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων. Ο καθένας μπορούσε εύκολα να βγάλει έξω τα εκατομμύρια του. Η απελευθέρωση όχι μόνο δεν έφερε κεφάλαια στο εσωτερικό αλλά έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα.
Το μέλλον
Με το ευρώ δεν μπορείς να περιορίσεις τη φυγή κεφαλαίων. Με τη δραχμή μπορείς όμως, με διάφορους τρόπους, να επιβάλλεις περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων. Επιπλέον η δραχμή, ως υποτιμημένο εν σχέση με το ευρώ νόμισμα, θα προκαλούσε προσέλκυση επενδύσεων στην Ελλάδα, ακόμα και υπό τη μορφή καταθέσεων αλλοδαπών που θα δελεάζονταν από τα υψηλά επιτόκια. Το χρήμα αυτό θα ήταν δανείσιμο κεφάλαιο για παραγωγικές επενδύσεις.
Οι αμφιβολίες για την επιστροφή στη δραχμή είναι εύλογες και βασίζονται στην πιθανή υποτίμηση του νέου νομίσματος καθώς και στην αυτόματη διόγκωση του χρέους σαν συνέπεια της υποτίμησης.
Ωστόσο ας σκεφτούμε το εξής. Ας υποθέσουμε πως θα παραμείνουμε στο ευρώ. Η παραμονή μας θεωρητικά μπορεί να κρατήσει χρόνια. Ίσως μέχρι να καταρρεύσει έτσι και αλλιώς το ευρώ. Το ερώτημα που θέτω να σκεφτείτε είναι τι σας κάνει να πιστεύετε πως οι αρνητικές συνέπειες που είχε το ευρώ τα προηγούμενα 10 χρόνια θα είναι απούσες στα επόμενα χρόνια. Θέλω να πω πως ότι κακό έχει κάνει τα προηγούμενα χρόνια το ευρώ λογικά θα το κάνει και τα επόμενα. Μη βλέπουμε δηλαδή τη σύντομη διάρκεια της προσαρμογής στο νέο νόμισμα, που σίγουρα θα είναι δύσκολη, και χάνουμε τη συνολική εικόνα.
